Nico: We hadden het al een paar keer over traditie, een onderwerp dat heel ambivalent ligt.
Aan de ene kant verschaft ze ons hulpmiddelen om ons spirituele werk te doen, aan de andere kant stollen tradities vaak tot onwrikbare bolwerken, die meer gericht zijn op bestuurlijke activiteiten en het kunnen uitoefenen van macht.
Maarten: Die bolwerken hebben mij tijden lang afgeschrikt, zodanig dat ik de positieve kant ervan niet kon zien. Pas de laatste jaren begrijp ik dat een traditie elementen kan bevatten die inderdaad bij het oefenen – een uiterst subtiele en complexe activiteit – kunnen helpen, als ze niet, wat vaak gebeurt, een doel op zichzelf worden.
Nico: Dat laatste hangt ook samen met de behoefte van de leerling aan houvast en duidelijkheid op het geestelijke pad, of meer nog de zekerheid dat hij op het goede pad zit en dat de leraar weet wat je moet doen.
Verder moet de leraar in de traditie geautoriseerd zijn. Is dat nog niet het geval dan is het veilig dat je, samen met de anderen, het ritueel van binnenkomen in de zendo, van buigen, zitten, en weer naar buiten gaan, zo precies mogelijk en met overtuiging doet.
Als je als leraar in wording na drie jaar nog niet de laatste transmissie hebt ontvangen, is de vraag ‘wanneer ben je nu eindelijk klaar?’ heel logisch! Eigenlijk bedoelt men met die vraag: ik wil zekerheid dat ik op het goede pad zit met een, naar de maatstaven van de traditie, erkende leraar, die dan ook een roshi is.
Het interessante is dat zelfs als ik een roshi ben, ik de leerling nooit de zekerheid kan geven dat alles in orde is. Hoogstens kan mijn begeleiding de leerling het vertrouwen geven door te gaan – ook al zal de leerling later ontdekken dat dat vertrouwen een vertrouwen in hemzelf was.
Gaat de leerling verder, dan gaat hij of zij ontdekken dat zijn leven en alles om hem heen betrekkelijk is en dat de macht die alles in stand houdt niet te verwoorden is. Kun je dan nog in vertrouwen verder gaan? Zelfs of je vertrouwen in tact blijft is onbekend.
Maarten: In ruimer verband, door gewoon te leven, druk je je essentie – al is het onbewust – voortdurend uit en daar horen de maskerades bij. Het proces van bewustwording gaat door conflicten, veroveringen, verliezen en bevestigingen heen. In die bewustwording wordt duidelijk hoe ondergeschikt je als persoon bent, maar het doet je ook beseffen dat er iets moet zijn dat onvernietigbaar zichzelf is – en ook dat jij daartoe behoort en dat je aan dat besef uitdrukking moet geven, hoe gebrekkig ook.
Soms besef je opeens dat je voeling kunt houden met dat onvernietigbare terwijl je je gewone leven leeft en dat er geen discrepantie tussen die twee is. Als die momenten van totale voeling vaker optreden, zul je er uiting aan geven en soms ontstaat er dan een leer die door anderen wordt opgeschreven en doorgegeven.
Bij dat doorgeven komt ook een uitleg en een aanbeveling hoe je moet leven. Als gevolg van dat opschrijven, doorgeven en uitleggen vormt zich een traditie, gedragen door hen die na degene kwamen die er voor het eerst uiting aan gaf. De traditie is de drager van het onuitputtelijke mysterie, maar kan ook een lege huls zijn voor degene die het mysterie, waarvan het de uitdrukking is, niet vermoedt. Als je beseft dat de zichtbare vorm de uitdrukking is van een mysterie dat je soms wel kunt ervaren, kan de traditie je helpen daar steeds dieper in door te dringen.
De wereld en jijzelf lijken van vorm en vastheid te veranderen, terwijl je tegelijkertijd ervaart dat alles op mysterieuze wijze steeds verandert. Je kunt daarin wetmatigheden ontdekken en tegelijkertijd moet je accepteren dat het ontstaan van die wetmatigheden je ontgaat.
Alleen het moment zelf bestaat. Het ervoor en erna verliest zich in de nevels van de tijd.
Nico: We hebben een heleboel gezegd, maar zijn objectief gezien nog geen stap verder. Maar dat moet dan zo maar zijn.