Weekend oktober 2004 | Vrijdagavond
Inleiding [download]
In de woonkamer van de ‘Doornburgh’ heb ik het gehad over het mechanisch bewustzijn. Het mechanisch bewustzijn is het product van de evolutie van de mensheid. We hebben langzamerhand als mensheid geleerd hoe we dingen handig moeten doen en dat is steeds verder verfijnd. Maar het komt neer op dat alle leven – en wij zijn ook leven – wil blijven bestaan. Dat is het eerste. Het tweede is dat dat leven zijn territoir: kennis, macht, materie, wil behouden en liefst uitbreiden. Dat is het heel simpel.
Dus we moeten ons realiseren dat het mechanisch bewustzijn een product is van duizenden jaren. En wij zijn daar een product van, in een samenleving, in Nederland. En hoe meer de mensen op elkaar gepakt zijn, hoe moeilijker het wordt om eerbied te hebben voor elkaars leven, voor elkaars belangen, voor elkaars persoonlijkheid.
Dat is niet zo maar op te lossen. Daarvoor zullen we dat product van de evolutie – wat ik ben – heel grondig moeten onderzoeken. En ik kan dat niet alleen onderzoeken door op mijn kussen, bankje, stoel of wat ook maar, te zitten en wat er in me gebeurt gade te slaan. Maar ik zal in het leven van alledag, of het nou is dat je in je huishouden bezig bent, dat je voor je computer zit, dat je een brief schrijft, moeten onderzoeken hóe ik dat doe. Of ik al in mijn hoofd heb waar ik naartoe wil – wat heel belangrijk is – maar of ik opmerk hoe ik het doe, als ik al weet waar ik naartoe wil, welke woorden ik kies… En als het huishoudelijk werk is, hoe ik dat dóe, of ik uitsluitend dat doe waar ik mee bezig ben, of dat ik tegelijkertijd me herinner dat ik iets vergeten heb of bedenk: hierna moet ik dat of dat doen. Want op dat moment ben je uit het moment zelf.
Dit heb ik natuurlijk al jarenlang gezegd. Maar ik wil er nu aan toevoegen dat een van de dingen waar ik op aangedrongen heb, dat bij het eten zouden zwijgen, dat ik dat nu wil veranderen – ik wil het een beetje moeilijker maken. Als je gestaan hebt en een seintje gekregen hebt om te gaan zitten om te gaan eten, praat dan gewoon als je er behoefte aan hebt. Je hoeft het niet, maar praat gewoon als je daar behoefte aan hebt. Maar let op waar je over praat, is dat iets wat je al duizend keer verteld hebt – toevallig niet aan de persoon waar je nu mee spreekt, maakt niet uit – of is het iets wat te maken heeft met waar we hier mee bezig zijn. Dat kan ook. Als het dat laatste is, zul je vanzelf dat niet luidkeels verkondigen. Je hebt het besef dat het iets heel intiems is eigenlijk, wat je met elkaar uitwisselt. Dat is niet standpunten uitwisselen, maar dat is aftasten hoe de ander staat tegenover wat ik zeg. Dat is een totaal ander iets.
Dat betekent dus dat we nog minder regels hebben, want regels pinnen je vast. Terwijl, als het je eigen ontdekking is van wat je doet, dan beklijft dat.
Net zo goed als bij de oefeningen van Greet[1], dat je gaat ontdekken waar een beweging vandaan komt. En ook de kwaliteit van die beweging, of die toch niet gestuurd wordt door kleine schokjes van de wil of dat hij vloeiend verloopt. Waarbij dat vloeiend verlopen weer geen doel is, maar een gevolg van je oplettendheid. Het is op alle fronten hetzelfde.
En met je lichaam … ik heb de laatste tijd, door de vele dingen die me even ontvallen zijn, ontdekt hoe weinig attent ik ben op heel eenvoudige dingen, zoals bleek tijdens poliklinische bezoeken – a blessing in disguise. Maar dat gaat natuurlijk op voor ons allemaal. De meesten van jullie zijn nog midden in de kracht van hun leven, en je zou dus eigenlijk niet zo erg op je lichaam en je geest hoeven te letten.
De schoonheid van meditatie is dat je, terwijl je het nog niet nodig hebt, gaat letten op hoe je functioneert, en niet of je het goed of niet goed doet, maar hóe je het doet, en van waaruit je het doet, wat er in je beweegt.
Dat verandert je leven. Dat kan ik zeggen omdat ik het ervaren heb. En dat is niet afhankelijk van situaties, situaties kunnen het makkelijker maken, of moeilijker maken, maar het is niet wezenlijk een obstakel. Het obstakel is of je het vertrouwen hebt – wat nergens op gebaseerd is, maar dan ook nergens op – dat als je je geest onderzoekt, je dan uitkomt bij het wonder van het onbekende, het grote mysterie dat het heelal beweegt, en dus jij die daar instaat, mee.
En dat is altijd zo, ook als je je er niet van bewust bent. Maar door dat onderzoek, met grote vasthoudendheid en discipline, ga je opmerken wie je bent. Niet alleen die mens die een leven heeft van geboorte tot dood, maar die ook een belangstelling heeft die verder reikt.
Dat is waar we ons – hoop ik, want het is niet zo eenvoudig – deze dagen mee bezig zullen houden. En nogmaals, geloof me alsjeblieft niet, onderzoek. Want als je me gelooft ben je verloren. Wat ik zeg is gebaseerd op mijn eigen ervaring. Maar ieder van ons moet zijn eigen weg gaan. En dat kan hij niet doen als hij te zeer vertrouwd op wat ik zeg. Want dan ontneemt hij zichzelf de mogelijkheid om te ontdekken.
We zijn altijd een groepering geweest die geprobeerd heeft om buiten de regels en de wetten om tot ontdekking te komen. Waar ik het vanavond over heb is een oproep om dat te blijven doen. En als ik een boek aanbeveel, wat ik gedaan heb, Kloppen waar geen poort is[2], dan is dat omdat dat boek een lange vertelling is van het gaan van de onbekende weg, die nooit eindigt. Dat heeft diepe indruk op me gemaakt, omdat het van een man komt die door alle dalen is gegaan en daarvan vertelt. En dat is altijd interessant.
Johannes van het Kruis heeft het gedaan, Theresia van Avilla heeft het gedaan. Dat is dus in het Westen. De Boeddha heeft zijn leer verkondigd. Maar ook die leer is, nadat de orale fase achter de rug was, versleuteld door de mensen die hem opgevolgd zijn. En dat is wat altijd gebeurd. Dat is niet met boze bedoeling, maar dat is de zucht om te organiseren, om er een organisatie van te maken. En een organisatie vraagt een hiërarchie. En een hiërarchie is niet flexibel. Net zoals het geloof, zoals het nu tot ons gekomen is, niet flexibel genoeg is.
Welaan, laten we proberen dat met elkaar te overwegen en uit te wisselen deze twee dagen.
[1] Greet Wicart verzorgde de lichaamsbewustzijn-oefeningen tijdens het weekend. [2] Ton Lathouwers, Kloppen waar geen poort is, teksten van Linji, Hisamatsu, Sjestov & Plotinus. Melinda Uitgevers BV, 2007.