Weekend oktober 2004 | Zaterdagmorgen
Inleiding [download]
Waarom gebruik ik de term mechanisch bewustzijn?
Als je je bewustzijn onderzoekt, merk je dat er ontzettend veel overeenkomst met de computer bestaat. Het verschil met de computer is dat je de computer kunt uitzetten, maar dat is bij ons niet zo. Zodra we wakker worden staat hij aan.
Wat dat betreft is de computer in het voordeel. En wij kunnen onze computer, die altijd aanstaat, niet uitzetten. Geweldig, hè, die computer is een ding wat eigenlijk veel verder is dan wij. Maar we hebben wel een voordeel, een computer kan zich niet bewust zijn van zichzelf, en dat kunnen wij wel. Dáár ligt dus voor ons de oplossing, of liever gezegd, de mogelijkheid om iets te doen wat niet van te voren is vastgesteld. Want de computer kan alleen maar alles wat ingevoerd is doen. Dat is bij ons ook wel zo, daar hebben we het gisteren uitvoerig over gehad, en ik hoop dat jullie begrijpen dat wat ingevoerd is, vastligt. Of het nou gedachten over God zijn of over het hiernamaals, dat doet er niet toe, het ligt vast.
Maar wij moeten dus gebruik maken van het grote verschil tussen de computer en ons brein: dat we ons bewust kunnen zijn van alles wat er in vastgelegd is. En dat is heel veel. Daar hebben we het gisteren uitvoerig over gehad, over de evolutie waarvan we een product zijn van duizenden jaren, die de mensheid geleerd heeft hoe zij de dingen moet doen om te overleven. En overleven wil zij, net als alle andere levende wezens. En de mens wil ook het territoir wat hij opgebouwd heeft – dat hoeft niet alleen materie te zijn, dat kan ook kennis zijn – graag behouden, en zelfs uitbreiden. Dat behoort tot de basisinstincten – ook daar heb ik natuurlijk eindeloos over al verteld, maar nu plaats ik het dus in die vergelijking met de computer.
Waar we ons altijd in vergissen is de ongelooflijke macht van dat ingevoerde in ons brein. Dat nu in onze samenleving deze gedaante heeft. En je kunt zien dat instituten die je bellen moet – ik moet de laatste tijd veel poliklinieken bellen en zorgverzekeraars in verband daarmee – de computer achterna gaan. Je moet voor dit op toets 1 drukken, voor dat toets 2, enzovoorts. Dus het persoonlijke, waar gevoel in zit – als wij elkaar ontmoeten, ontmoeten we niet alleen een stel gedachten over elkaar, dan hebben we ook een gevoel – nou, dat ontbreekt dus. En we gaan er steeds meer naartoe om dat vanuit efficiëntie oogpunt te laten ontbreken. Dat is de maatschappij waarin we leven.
De oplossingen, die ook de regering zoekt, liggen in datzelfde vlak. Dus als we uit die hele wereld willen komen die ons omringt, omdat we zien dat het mechanisch is, omdat we dat echt zien, dan zullen we ons bewust moeten worden van wie we zijn, wat er, naast al het vastgelegde, in ons is dat niet helemaal daaraan voldoet – ik zeg met opzet ‘helemaal’.
Er is dus iets wat ons kan doen opmerken – daarvoor moeten we dus heel aandachtig zijn – dat we uiteindelijk niet alles rationeel doen. We doen heel veel rationeel, en dat is prima, maar daarmee zijn we niet helemaal beschreven…
Er is dus iets wat maakt dat we uiteindelijk datgene doen wat heel diep in ons verankerd ligt, iets wat helemaal niet beschreven kan worden vanuit mechanisch bewustzijn.
Dat is dus een grote spelbreker die al onze verzekeringen, al onze zekerheden, wegvaagt. Niet gewelddadig, maar het gebeurt gewoon. En je moet je ook eventjes te binnen brengen dat onze computer, ons brein, alleen maar gedurende drie en een half à vier uur even weg is, even uitgeschakeld is, als we diep slapen. Maar dan moeten we er wel aan denken dat we ons die tijd gunnen.
Dat betekent een heel duidelijke aanwijzing voor ons leefpatroon, dat we die diepe slaap heiligen. Hoe je dat doen wilt, dat moet je maar zelf uitzoeken. Maar daarvan moet het komen, dat eventjes het brein rustig is. En dat het – dat is nog belangrijker misschien – vernieuwd wordt.
Aan dat vernieuwen kun je wel wat doen: je kunt aan de hand van ‘het blauwe boekje’ [1], de energie-oefeningen, roerloos in je bed je energie ervaarbaar maakt. Je kunt die energie op den duur, als je het lang genoeg doet, maandenlang, jarenlang, naar al die plekken in je lichaam sturen waar dat nodig is. Want die drie en een half uur is eigenlijk te kort. En dat je merkt dat op den duur – dat is misschien nog het allerbelangrijkste – je lichaam gaat antwoorden op die oefening, het krijgt er contact mee. Je kunt voelen dat dit of dat orgaan het een beetje moeilijk heeft en je stuurt er extra energie naartoe. ‘Dankjewel,’ zegt het orgaan.
Echt, ik vertel geen sprookjes, dit is gewoon werkelijkheid. Zodoende word je op den duur meer héél, word je niet alleen die tijdelijke mens van geboorte tot dood, je krijgt contact met iets in jezelf dat een veel grotere scope heeft. En dat je, ook in de dag, opmerkzaam maakt op allerlei dingen waar je anders aan voorbij gaat vanwege alles wat móét. Want er is heel veel wat moet. En daarvoor heb je dat mechanische bewustzijn nodig, om goed te plannen, goed in te delen, goed te organiseren, je bewust te zijn van hoeveel tijd dit neemt, hoeveel tijd dat neemt enzovoorts.
Maar je gaat zien dat dat een ondergeschikt gedeelte is van je leven, je leven is veel en veel meer…
Waar het om gaat is dat je dat zélf ontdekt – en ernaar handelt. En dat je, als je het lang genoeg doet, ophoudt meningen en standpunten te verdedigen, dat je in de eerste plaats voor je ziet dat het belangrijk is dat je in een goede verhouding bent met de wereld om je heen, met de mensen op je heen, met je naaste. Dat wordt dan veel belangrijker dan wat ook, want dat gaat alles aan.
Je gaat merken dat je heel vaak gebruiksvoorwerpen forceert, heel vaak iemand toch wil overtuigen van wat het ook mag zijn, onvoldoende ziet dat dat niet kan, dat is onmogelijk. Ieder mens kan alleen maar voor zichzelf veranderen, door inzicht.
Dus je hebt niet meer zoveel behoefte om meningen te verkondigen. Je hebt wel een heel grote behoefte om een goede verstandhouding te hebben tot de mensen om je heen. Dat betekent eigenlijk dat je een andere verstandhouding krijgt tot de hele wereld, tot alles wat er gebeurt. En je ziet ook dat tijdelijke oplossingen, zoals in Irak en Afghanistan, nodig zijn om de tijd te scheppen, de pauze te scheppen waarin misschien inzicht kan doorbreken. Maar het is dus een noodoplossing, hoe nodig die ook is.
Het is al een heel ding als wij de pauze zouden kunnen scheppen waardoor we tot inzicht kunnen komen. Want als we alleen maar dat mechanische, rationele bewustzijn zijn gang laten gaan, dan zullen we noodzakelijkerwijs altijd weer kortebaan oplossingen verkiezen boven een inzicht in het totaal.
Dat is waar we allemaal voor staan, niet alleen ik, maar jullie allemaal. Dat is dus een geweldige verantwoordelijkheid. Op het moment dat je inzicht krijgt, groeit je verantwoordelijkheid. En je merkt ook dat je niet voldoet aan je inzicht, dat je telkens weer vervalt in oude mechanismen – K. heeft het erover gehad gisteren. Maar daar moet je niet boos over zijn, het kan alleen door het te accepteren, elke keer maar weer accepteren: oh hee, het is er, jammer, klaar! Het is erg belangrijk dat je dat ‘klaar’ zegt tegen jezelf, want anders blijf je er toch mee stoeien.
Word je op den duur dan een ideaal mens? Gelukkig niet. Je wordt alleen voorzichtig. Je ziet eigenlijk steeds meer positieve kanten in een ander. En je beseft tegelijkertijd dat het stimuleren van die positieve kant ontzettend belangrijk is… Die negatieve kanten moet die ander zelf oplossen. Maar door de positieve kanten te stimuleren, door het inzicht wat je verworven hebt door jarenlang aan jezelf te werken, kan er iets gebeuren. En dat is belangrijk. Er hoeft maar zó’n klein probleempje te zijn … plotseling is alles wat je je verworven hebt in de loop van jaren weg. Dat is de macht van het product zijn van de evolutie.
Nou, ik heb het alweer op een iets andere manier gezegd, en ik heb begrepen uit de wandelgangen dat er een berg aan vragen opgekomen is. Dus knal los!
[1] Maarten Houtman, Aanwijzingen bij de Tao-zen meditatie, 5e druk, 2001
deel I Aanwijzingen bij de adem- en energie-oefeningen
deel II Aanwijzingen bij het zitten
Met instructie-Cd
Uitg. ‘Zen als leefwijze’ – zie: Etalage