Eefde mei 1987 | Dinsdagmorgen
Gesprek (fragment)
– A.: Je had over die ene stap, die de laatste stap is en de belangrijkste stap.[1]
Ik denk dan aan wielrenners die over de streep komen, want ze zijn er. Maar dan is de weg eigenlijk al voorbij. Voor mij is de weg waar ik nu op ben zo belangrijk, die stap is maar iets theoretisch eigenlijk.
En ik zit te denken: jij noemt wel die stap, maar daar ben ik nog lang niet. En waarom is die ene stap van jou zo belangrijk? Als je die ene stap hebt gedaan, kun je ook weer terugvallen…
– Maarten: Oh, oh, dit is interessant. Jij gaat nu eigenlijk terug op die uitspraak van Krishnamurti, die ik de eerste avond aan de orde gesteld hebt: als je de juiste basis gelegd hebt – dat is de eerste stap: de juiste basis – is dat heel belangrijk. Wat is de juiste basis? Want het leggen van de basis, dat is al op weg gaan.
– A.: … bedoel je dat ik die eerste stap al genomen heb.
– Maarten: Ik dacht het wel, ja. Mensen denken altijd lineair, het op weg begeven is maar een begin, en dan komt er een hele lange weg en dan ben je er eindelijk. Dat denken we.
– A.: Ja, ik weet niet hoe ik me dat voor moet stellen.
– Maarten: Dat is al een heel groot winstpunt, dat je je dat niet voor kunt stellen. Maar zo denken we wel.
– A.: En dan heb jij het over die ‘erfenis’ die je hebt. Ik kan me niet voorstellen dat je daar, met die innerlijke glimlach en zo – dat wij dus onze organen nagaan – niet iets aan kunt doen.
– Maarten: Laat ik maar bij het laatste beginnen. Er is in ieders leven – misschien ook wel bij de Boeddha – een spanne tijd dat je gewoon je natuurlijke leven leeft. Daarbij kom je in allerlei omstandigheden – ik ben in een krijgsgevangenkamp geweest – en daar loop je iets op. En nou kan die schade zo zijn dat hij te herstellen is. Maar het kan ook zo zijn dat die niet meer te herstellen is. En dan spreek je van een ‘erfenis’.
Dan is de vraag: hoe ga je met die schade om? Ga je er zo mee om dat je toch redelijk kunt functioneren. Of ben je eigenlijk geknakt. Maar je kunt menen – ik weet, het is een bestaand idee – dat als je inzicht hebt en goed leeft, je dan alle schade die er ooit in je leven geweest is kunt herstellen. Dat is niet zo.
Ik heb wel eens dat verhaal verteld van Ramana Maharshi – dat gaat niet over mij, dat is een man van een totaal ander formaat – die aan het eind van zijn leven twee grote kankergezwellen onder zijn oksels had. En zijn omgeving zei tegen hem: “Maar waarom laat je dat nou niet opereren, dat kan op het ogenblik…”
En toen zei hij: “Maar ik weet hoe het ontstaan is, ik heb jarenlang veel te fanatiek gemediteerd…”
Dus hij zegt: dat is iets wat in gang gezet is. En als je dat nu gaat afkappen door in te grijpen, dan ontneem je het leven het aflopen van deze zaak. Dat betekent – dat is heel belangrijk, dat zag die man omdat hij in de totaliteit stond – dat ik daar nog eens doorheen moet. Dus waarom zou ik dat doen? Ik heb die fout gemaakt, weliswaar in onwetendheid, maar ik heb die fout gemaakt. Nou, dan moet ik wat erbij hoort gewoon doormaken.”
En dat is de enige hygiënische manier om ermee om te gaan.
– A.: Wat bedoel je met ‘er nog een keertje doorheen moeten’.
– Maarten: Dan zul je dat op een volgende reis dat op een andere manier tegenkomen.
– B.: In een volgend leven.
– Maarten: In een volgend leven, ja.
Dus dat is naar aanleiding van je vraag. Het is voor ons allemaal een ietwat onbevredigend antwoord, maar ik voel het als helemaal correct.
– A.: Ik heb het gevoel dat ik nog niet zover ben dat ik dat begrijpen kan.
– Maarten: Nou, je kunt wel begrijpen dat schade die aangebracht wordt, alleen maar hersteld kan worden door je er totaal bewust van te worden.
– A.: Nu zeg je ‘hersteld’, maar het herstelt niet.
– Maarten: Nee, maar vanuit levensoogpunt hersteld. Ja? En dat kan alleen maar door je daarvan volledig bewust te worden. Nou, dat is in het geestelijk gebied. Maar in het materiële gebied gaan zulke dingen gewoon door. Dan kun je niet zeggen: nu heb ik inzicht, dus nou zal ik dat even rechttrekken… Dat is niet zo.
Alleen, dat heb ik daarnet gezegd en dat sloeg meer op mezelf: je kunt zó leven dat het een verloop heeft waarin je redelijk kunt functioneren.[2]
Ramana Maharshi heeft tot het einde van zijn leven gefunctioneerd – dat klinkt nou heel onvriendelijk, maar dat geeft het precies aan: hij heeft gefunctioneerd, tot zijn laatste ademtocht heeft hij mensen ontvangen, mensen geholpen, enz. Hij is, ondanks die twee grote gezwellen, geen moment onhelder geweest, hij heeft geen moment nodig gehad om zijn gezicht ervoor te vertrekken. Dat is allemaal niet nodig geweest. Dat is het.
– C.: Maarten, ik heb toch ook de neiging het mis te verstaan. Dit geldt alleen voor iemand die een heel groot bewustzijn heeft van de totaliteit. Want het komt in de buurt van: als je iets hebt, dan hoef je er niets aan te doen, want het moet toch uitwerken… En ik denk niet dat je dat bedoelt. Want waarom zouden we dan inenten en dat soort dingen.
Kun je daar nog iets meer over zeggen.
– Maarten: Ja, daar hebben we het al eerder over gehad. Wat ik al direct zei: dit geldt uitsluitend als je jezelf vanuit de totaliteit als voorbijgaand verschijnsel ervaart. Dus niet ziet, maar ervaart. Dan sta je er anders tegenover.
Dat is voor ons moeilijk, wij ervaren onszelf alleen maar als vergankelijk verschijnsel, met alles wat er aan vast zit. En in dat vergankelijke verschijnsel zeg je: ja kom, als er nou een goed middel is, waarom niet?
En dat is ook goed, dat is prima, want je ervaart het zelf zo. Waarom zou je het dan niet doen? Het wordt pas een vraag als je een ander inzicht, een andere ervaring hebt van jezelf. Als je inderdaad ervaart: die mens, die ik nu ben, die gaat voorbij.
De mens die nu voorbij gaat, die vergankelijk is, dat is een heel belangrijke mens. Maar hij gaat voorbij, hij is een drager van iets anders. En als je dat zo ervaart, dan kijk je er anders tegenaan. Dat wil helemaal niet zeggen dat je van een middel wat aangeboden, toch geen gebruik zult maken. Maar niet altijd, niet zo maar.
Is het nu duidelijk A., of…
– A.: Ja, ik heb dan toch het idee dat het dan een kwestie is of je je ergens van bewust bent …
– Maarten: Natuurlijk.
– A.: Of je door moet gaan of dat je …
– Maarten: Ja, ik zeg er juist bij: het is niet gezegd dat je altijd vanuit die optiek zult zeggen: nee, laat het maar doorgaan… Dat is niet gezegd. Alleen, je hebt meer elementen waar je op let, dan wanneer je als ‘gewone burger’ hier tegenover komt te staan. Dat is het enige wat ik ervan zeggen wil.
Ik geef nou het voorbeeld van Ramana Maharshi en dat is heel extreem, dat is een schokeffect voor ons allemaal. Maar het hoeft zo niet te zijn.
[1] Een verwijzing naar een bekende passage uit Krishnamurti’s toespraken: “The first step is the last step. The first step is to perceive, perceive what you are thinking, perceive your ambition, perceive your anxiety, your loneliness, your despair, this extraordinary sense of sorrow, perceive it, without any condemnation, justification, without wishing it to be different. Just to perceive it, as it is. When you perceive it as it is, then there is a totally different kind of action taking place, and that action is the final action.”
Jiddu Krishnamurti, The First Step is the Last Step, Talks between December 1970 and January 1971. Published 2004 by Krishnamurti Foundation India.
[2] Maarten Houtman ondervond blijvende hinder van de malaria, die hij in het kamp opgelopen had.