Eefde juli 1987 | Zaterdagmiddag
Inleiding
[download]
We hebben het fijn met elkaar. Maar dat kan toch maken dat we weinig of bijna niet beseffen waar we mee bezig zijn.
Zolang als meditatie bestaat en zolang als het religieuze leven er is, zijn er telkens weer mensen die proberen om duidelijk te maken waar het eigenlijk om gaat. Dat wil zeggen, wat de zin is van ons zijn op aarde. Dat is dus iets héél anders dan de zin van ons leven hier op aarde, ik bedoel ermee, wat wij er zelf van beseffen.
Dat is heel wat anders dan waar ik jullie aandacht voor vraag. Ik vraag jullie aandacht voor de eigenlijke oorzaak van het ons hier op aarde zijn. Om dat te beseffen is er eigenlijk, zoals het in het leven gaat, een ontzettende crisis nodig. Het is nodig dat we alles wat we hebben, wat we kennen, wat we liefhebben, verliezen, willen we hier aandacht aan kunnen geven. Zo is het normaal in het leven.
Wat ik nu eigenlijk probeer, is jullie aandacht daarvoor te vragen terwijl je nog in het bezit bent van je volledige mogelijkheid van afgeleid zijn.
We zijn gezond in meerdere of mindere mate, we beschikken over de normale mogelijkheden om te leven. En dat betekent dat we ook de normale mogelijkheden hebben om in ons ‘ik’ gevangen te zijn. Want die grote crisis, die meestal gepaard gaat met een bedreigd zijn door de dood, ontneemt je de normale mogelijkheden van bezig zijn waar je mee bezig bent.
Zo’n ingreep stelt je voor het naakte bestaan. Daar is geen morgen meer in, er is ook geen gisteren meer in. Daar is alleen dit moment, waarin je nóg leeft, terwijl je weet dat je er misschien het volgende moment niet meer bent. Die crisis is meestal nodig voor ons om op te houden in ons kleine bestaan rond te tollen.
Toch geloof ik dat het mogelijk is om, zonder die crisis, zonder die uiterste grens, te gaan beseffen waar we voor staan en wie we zijn. En daarom heb ik jullie aandacht nu twee keer gevraagd voor de allersimpelste levenswerkelijkheid, en die is dat je stil bent. Dat je dus een moment eens niet bezig bent met al die dingen waar je altijd mee bezig bent. En dat je dat van harte doet, vanuit je hart probeert. Niet vanuit je denken, niet vanuit het idee dat het misschien iets geweldigs zal zijn, maar omdat je voelt dat het nodig is. Daarom heb ik het vanochtend ook over het grote lijden gehad.
Als je niet het gevoel hebt dat het er helemaal op aankomt, dat je niets meer te verliezen hebt, dan zul je blijven steken in een of andere oefening, doet er niet toe wat. Want dan is dat oefenen, dat ermee bezig zijn, bij je leven, dat is bij alles wat je al doet, denkt, voelt, wilt, verwacht. Dan is het niet het enige, waar je totaal bij bent.
Zolang niet dat onomkeerbare gevoel in je aanwezig is voor waar het nou eigenlijk om gaat, dan blijf je je afvragen: zal ik nu dit doen, zal ik nu dat doen, is dit systeem het beste, is dat het, ja, nu is dit het leukste, dan is dat het leukste… Dan leef je het leven van een verwend kind. En besef je niet waarom je eigenlijk hier op aarde bent.
Je bent hier op aarde om volledig bewust te worden. Volledig. Wat dat betreft staan wij er allemaal precies eender voor. De kerngeleerde en de stratenmaker, die staan voor hetzelfde. Want volledig bewustzijn is volledig bewustzijn. Dat is je bewust zijn van alle dingen die je tegenkomt. Van het weer, van de schoonheid waar je in bent, maar ook van het lijden van je medemensen, het lijden van de dieren, het lijden van al het leven dat ongeweten geboren wordt en ongeweten sterft.
Maar wij zijn mensen, wij kunnen dat bewustmaken, wij kunnen daarvan bewustworden, wij kunnen bewustworden hoe dat grote lijden aldoor in zijn werk gaat. Daar hoeven we eigenlijk niets voor te lezen, ieder van ons kan dat beseffen.
Ik denk dat dat de enige, maar dan ook de enige mogelijkheid is dat je uit je hengsels gelicht wordt. En dat je begrijpt dat jij ervoor staat, dat het jouw verantwoordelijkheid is. Ondanks alle verplichtingen en dingen die je allang aangegaan bent in dit leven. Natuurlijk. We zijn al talloze verplichtingen aangegaan, natuurlijk. En we gaan nog steeds nieuwe verplichtingen aan. Dat gaat steeds door. En dat is zo… En daar verandert eigenlijk weinig in.
Maar dan voel je plotseling: dat is allemaal waar, maar daar staat dat ene nog, waar ik nog nooit echt bij stilgestaan heb. Dat ene waarom alle leven draait. Waar die hele schepping naartoe beweegt, als het ware. Die totale bewustwording van het hele grote samenspel van krachten, waar jij ook instaat.
Als dat tot je doordringt, dan verandert daarmee je leven. Dan hoef je niet in een crisis te komen, niet in doodsangst te komen. Dan is je leven verandert, als je dat beseft. En wat we willen proberen te doen in deze week, is dichterbij dat besef te komen. Dus niet bij één van de particuliere problemen die jullie natuurlijk hebben. Maar dichterbij dit besef van waar het nu eigenlijk, niet alleen in jouw leven, maar in alle leven om gaat.
Dit is de derde keer dat ik erover spreek. En ik begrijp heel best dat het moeilijk is om dit te vatten – ik bedoel niet als denkmoeilijkheid, maar als totale moeilijkheid. Het is geen denkmoeilijkheid, het is een bewustzijnsweerstand. Normaal intuïtief – instinctief zou ik beter kunnen zeggen – instinctief blijven we liever in dat leven wat we kennen. En we willen daar desnoods hele zware problemen hebben, als we er maar in blijven. Maar nou komt er iemand langs die zegt: jongens, dat is nog allemaal voorlopig. Dat is een hele schok…
Ik vraag niet om dat voorlopige op te geven, ik vraag alleen om te beseffen dat het ondergeschikt is aan iets anders. Aan iets wat veel verder reikt, verder reikt dan de dood, verder reikt dan het geboren worden. En ik zeg erbij: je zult heel veel van je energie, van je aandacht, van je liefde, van je concentratie, hieraan moeten geven. Op dit gebied kun jezelf niet dwingen, als het voor jou niet belangrijk is, hoef je er niet aan te beginnen.
Maar als je meent dat het wel iets is wat jou aangaat, zoals ik geloof dat het ons allemaal aangaat… Maar ook als we het niet beseffen, het gaat ons aan. Het is waar de schepping om draait. Niet alleen het mensenleven, de hele schepping. Je kunt het door alle organismen, door alle ontwikkelingen heen zien, het is een voortdurende ontwikkeling naar grotere bewustheid.
Dat je ziet dat, op die weg tot het grotere bewustzijn, het lijden ontstaat, in allerlei vormen, op allerlei plaatsen. En dat jij erbij hoort. En dat je, door daar aandacht aan te geven, vanzelf stil wordt. Dat hele leven wat je geleefd hebt, verstomt ten aanzien van dit.
Je kunt daar in zijn, je kunt daar verwijlen. En toch je gewone leven leven. Maar dan ben je niet meer gejaagd, onrustig, met dat leven van alle dag bezig. Dan zie je dat in zijn proportie, in verhouding tot. Dat is wat heel erg nodig is, anders blijven we, wat we al duizenden jaren gedaan hebben, anders blijven we liefhebberen. Dan gaan we er niet echt op in.
Waar het eigenlijk om gaat is dat je misschien in deze week daar een besef van krijgt. Niet door wat ik zeg, maar doordat, dóór wat ik zeg, iets in jezelf doorklinkt wat van jou is, wat jouw aandeel is in dat geweldige gebeuren in de wereld en in jezelf. Dat is onlosmakelijk.
We leven in een geweldige veranderende tijd. Allerlei waarden worden op hun kop gezet. Alleen, onze traagheid houdt het nog een beetje tegen. Daarom kunnen we nog bezig zijn met z’n allen met zoveel procent meer loonbelasting, zoveel procent meer dit, zoveel procent meer dat. Dat is onze traagheid. Maar dat eigenlijke gebeuren, dat gaat door. En zolang we nog in de halfslaap doorgaan op al die dingen waar we al zolang mee bezig zijn, zolang vertragen we wat er eigenlijk gebeuren moet, in het geheel, in de schepping. Dat vertragen we. Dus ook vanuit dat oogpunt is het belangrijk om ons hieraan te geven. Het is iets heel universeels.
Laten we dat eens proberen. Laten we gewoon voor onszelf gaan kijken, ja, wat is dat nou eigenlijk, wat is dat grote lijden en wat is onze verantwoordelijkheid daarin – dat is het meest simpele wat ik kan formuleren – en wat heb ik daarmee te maken, wat is mijn plaats daarin.
Ik denk dat zo’n ingang, zo’n aanpak, je op een hele vanzelfsprekende manier bevrijdt van veel waar je nu nog mee bezig bent. Want het is ons aller zaak. Wij horen erbij, wij horen tot die schepping. We staan er middenin, sommigen een beetje aan het eind, sommigen aan het begin. Maar dat maakt eigenlijk weinig uit, het gaat om dat erin staan, wetende.
Zoals de Boeddha inderdaad zei, dat is nog altijd waar: de grootste zonde is onwetendheid, het niet beseffen. Want als je niet beseft, dan kun je van allerlei doen wat tegen de gang van de schepping in is.
Goed mensen.
Gesprek (fragment)
– A.: Over hoe je dan in dat grote verband moet staan, hoe je je daarin verhoudt. Ik kan het nog niet helemaal plaatsen.
– Maarten: Daarom zijn we ook een week bij elkaar. Wat ik probeer duidelijk te maken – en dat zal me waarschijnlijk niet goed lukken – is dat er, naast dat leven wat je gewoon leeft, eigenlijk een ander verhaal in jou aanwezig is, wat ook voortgaat. En als je het niet beseft, dan is het er wel, maar het is eigenlijk alleen maar in potentie aanwezig. Het is aanwezig, maar het verwerkelijkt zich niet. En op het moment dat je het beseft gaat het zich verwerkelijken. Je weet wel niet hoe, maar het gaat zich in jou verwerkelijken. Op het moment dat jij beseft dat je een onderdeel bent van een geweldig proces waar we allemaal instaan, wordt je leven veranderd. Want je beseft dat, behalve al die dingen waar je tot nu toe mee bezig was, dat andere ook van jou is.
– A.: Je bedoelt nu ook het lichaam met alle gedachten en gevoelens.
– Maarten: Nou ja, inderdaad, zoals jij nu bent, met al je ervaringen, met alles wat je kent.
– A.: En je weet dat dat beëindigt, dat is een tijdelijk iets.
– Maarten: Ja, dat wil zeggen, ja, je beëindigt dat natuurlijk als je strakjes sterft. Dat doen we allemaal.
– A.: Maar hoe verhoudt dat tot dit moment?
– Maarten: Op dit moment is het aanwezig, alleen je beseft het niet.
– A.: Is dat hetzelfde als: je bent ergens, maar je weet eigenlijk niet waar je staat.
– Maarten: ja, zoiets, het gevoel dat je om je heen de dingen ziet, maar je hebt er eigenlijk nog geen goede verhouding toe, omdat je niet weet waar je bent. Wat je wel eens kunt hebben, je bent ergens naar op weg en je moet een bepaalde straat vinden en het lijkt erop dat je er bent en opeens merk je dat is niet zo. Je voelt je als het ware verdwaald. Ja, dat, inderdaad. Maar wij voelen niet eens dat we verdwaald zijn.
– A.: Maar dan ben je even in dat verdwaalde, en dan?
– Maarten: Dan besef je dat jouw leven wat je leeft en wat je al zo goed kent, een totaal andere betekenis heeft. Je beseft bijvoorbeeld dat je vergankelijk bent, wat je nu niet doet. Dat je een voorbijgaand verschijnsel bent. Dat besef je dan echt. Dat is een heel ander gevoel dan dat je eigenlijk alleen maar dat vergankelijke bent, iets heel anders dan het mentaal weten.
Nu gaat het er eigenlijk om om dat besef zijn kans te geven. Dat betekent natuurlijk wel dat jij je leven daarvoor misschien anders moet inrichten. Dat je zegt: dat wil ik alle kans geven. Dat betekent bijvoorbeeld dat je niet driftig tegelijk van allerlei kunt gaan doen op de korte baan, want dan stop je daar weer alle energie in. Het is natuurlijk ook een kwestie van energie geven.
Als je het met dat besef doet, dan zie je dat er bepaalde dingen moeten gebeuren, ja, die doe je. Maar je gelooft er eigenlijk niet meer in, je doet de dingen dan anders.
Heb je dat wel eens geconstateerd, dat je die dingen dan anders doet?
– A.: Ja.
– Maarten: Nou, daar gaat het eigenlijk om. En kan dat besef groeien. En wil je dat laten groeien, vind je het belangrijk dat dat groeien zal?
Dan zal je anders gaan leven, dat gaat vanzelf.
Maar vanuit de positie waarin je nu bent, kun je niet zeggen: nou, groei maar… Wat je wel kunt doen, is je leven zo inrichten dat het een kans krijgt. Dus bijvoorbeeld dat je tijden inbouwt in je leven, waarin je niks doet, waarin je stil bent, waarin je dat een kans geeft. Of bijvoorbeeld, dat je voor de dingen die je doet, wat het ook mag zijn, een beetje plek inruimt. Dat je jezelf in de gaten hebt als je weer heel driftig iets zit te doen, omdat je in dat gevoel van bereiken zit. Nou, dat kennen we allemaal.
Dus het kan je leven helemaal veranderen, als jij er aandacht aan geeft, als je het zo belangrijk vindt, dat je het in alle dingen die je doet toelaat. Dus dat besef eigenlijk voortdurend met je meedraagt, doordat je er aandacht aan geeft.
En dat je ook opmerkt hoe je telkens, zonder dat je dat direct in de gaten hebt, gewoon weer wegglijdt in het gewone doen. En dat je dat alleen kunt constateren – dat is heel belangrijk: dat je het alleen kunt constateren en gewoon doorgaat.
Het gaat er eigenlijk om om dat besef te verbinden met alles in je leven, zodat je eigenlijk geleidelijk aan daarin of van daaruit leeft. En van daaruit je leven eigenlijk opnieuw organiseert. Vooreerst moet je dat een beetje op de tast doen, bij jezelf denken: ‘laat ik dat en dat nou eens zo proberen, dan krijg ik misschien een grotere kans.’ Maar op den duur ga je echt voelen: oh ja, dat zal ik niet meer doen, of: dat zal ik wél doen.
Zullen we het hier bij laten?