Niet alleen de massamedia maar ook datgene wat direct om je heen gebeurt, maakt duidelijk, dat geweld de grote kracht is die de wereld regeert. Soms zijn het volken of rassen of politieke overtuigingen die tegenover elkaar staan en elkaar bestrijden, maar ook schrijnende economische verschillen leiden ertoe dat mensen gedwongen worden te doen wat ze niet willen.
Sancties, maar ook regelrechte marteling, moord en uitbuiting zijn aan de orde van de dag; om nog niet te spreken van de miljoenen die hun bestaan rekken door al hun energie, en die is al gering door de honger, te geven aan het veroveren van het eerst nodige voedsel of het produceren ervan. Maar zelfs die inspanning wordt vaak beloond met de dood door honger.
Ook de geschiedenis van de mensheid laat ons zien dat het patroon van geweld altijd in een of andere vorm aanwezig was, al kunnen wij vele variaties in het patroon ontdekken. Soms waren er tijden dat het geweld in slaap gesust leek door gunstige omstandigheden, overvloedig voedsel en een redelijke staat van welzijn. Maar die tijden waren in verhouding heel kort, om weer afgewisseld te worden door oorlog, brandschatting en meedogenloos geweld. De golfbeweging van de onderdrukten die in de loop van de tijd de onderdrukkers werden en visa versa laat ons zien dat regelingen, afspraken en voorschriften niet de wortel van het geweld bereiken. En je vraagt je af of dit altijd zo zal moeten blijven?
Toch zijn er in de loop van de geschiedenis steeds enkelen geweest die gewezen hebben op een andere mogelijkheid. Die enkelen, die we nu de stichters van religieuze bewegingen noemen, hebben gewezen op het krachtenspel in de mens zelf. In de mens zelf wordt de bron ontdekt van waaruit het georganiseerde, massale geweld voortkomt.
Zodra de visie van zo’n enkeling, zoals Christus, Boeddha, Mohammed of Lao-Tse door anderen wordt overgenomen en tot een georganiseerd, manipuleerbaar systeem wordt gemaakt sluipt de oorzaak van het geweld tevens in.
De kruistochten van de Christenen maar ook de onderlinge onderdrukking maken duidelijk dat zelfs dit onderzoek van het geweld in jezelf zodra het georganiseerd wordt doorgegeven omslaat in zijn tegendeel. Als wij het geweld in de wereld willen beëindigen zullen we terug moeten naar de bronnen van agressie, wantrouwen en machtsdorst in onszelf. Maar zelfs het ontdekken van die kiemen in jezelf is nog niet voldoende, want je moet ook het verband ervaren van je eigen agressie met de erupties van deze boosaardigheid in de wereld.
Je moet ervaren dat de eigen agressie een uitwerking heeft, hoe dan ook.
We denken vaak dat we wanneer we er geen uiting aan geven, de impuls onderdrukken, er niets aan de hand is. Er wordt op de korte baan ook minder schade aangericht, maar de werking op de lange termijn van die onderdrukking is onvoorstelbaar groot. Agressie is een levende kracht die blijft doorwerken, totdat ze zich honderdduizendvoudig samengebald ontlaadt in een oorlog, die gruwelijker en afstotelijker wordt naarmate de wapens verfijnder en gemakkelijker hanteerbaar worden.
Wat kun jij als enkeling daar nu aan doen, als je het verband tussen je eigen agressie, het onderdrukken ervan, het toenemen van de lading, en de uitwerking ervan in de wereld hebt opgemerkt?
Op jezelf ingaan, dat is duidelijk. Maar als je dat echt doet merk je op dat het betekent een ander leven gaan leiden, een leven waarin je oefent.
Het Za-Zen, het roerloos zitten in concentratie is een van die oefeningen. Als je je afzondert met volle aandacht voor alles wat in je aanwezig is, wordt het je duidelijk waar de agressie vandaan komt. Je merkt dan ook dat het onderdrukken en het goed en vredevol willen zijn, een illusie is. Je kunt je weliswaar een gedrag aanwennen waarin je vriendelijk bent voor de mensen om je heen, maar dat doet de gisting, de druk en de angst in jezelf niet afnemen; het blijft er in uitgestelde vorm.
Het lijkt of zelfs Za-Zen het kwaad van het geweld niet uit kan roeien, omdat er die uitgestelde werking blijft. Je hebt dan niet opgemerkt dat je in je Za-Zen op een resultaat uit bent, namelijk een vredevol mens te zijn. Je bent dan niet meer bij wat je opmerkte maar je vluchtte al weg naar het resultaat: dat je de agressie uitgebannen wilt hebben!
Wanneer je wel blijft bij het constateren van wat er voortdurend in je plaats heeft, niet alleen tijdens het Za-Zen, maar ook in de dag, ervaar je dat wanneer je dat opmerken voortzet er iets in je verandert. Je krijgt steeds meer aandacht voor hetgeen in je omgaat en merkwaardigerwijs tegelijkertijd voor wat er om je heen gebeurt in de wereld. Je beseft dat jouw wijze van zijn en wat er in de wereld gebeurt bijeen horen, één zijn. In dat besef is elke vorm van geweld een zweepslag dit onderzoek – dit voeling houden met jezelf zoals je bent – voort te zetten.
Je merkt dat dwang en geweld aanwezig zijn in de wijze waarop je naar mensen kijkt en luistert. Je merkt dat je alleen maar bepaalde aspecten die jou goed uitkomen, tot je toelaat en van daaruit reageert; en dat daardoor de keten in stand blijft die afloopt in een oorlog. Je krijgt steeds meer behoefte aan de eenzame confrontatie met wat er in jezelf gebeurt en van daaruit in de wereld. Je herinnert je nu ook de uitspraken van de Groten uit de mensheidsgeschiedenis zoals ze door de geschriften en overleveringen tot ons zijn gekomen, omdat ze in hun kernachtige samenvatting nog sterker en veelzijdiger uitdrukking geven aan wat je zelf nu ontdekt.
Maar je hebt ook ervaren dat in jezelf een onbekende kracht verborgen is, die zich onder andere voelbaar maakt in die zacht vloeiende, diepe adem die gaat en komt, en die uitdrukking is van het vermogen om je te ontspannen en al datgene wat in jezelf opgetast is aan spanning te laten afvloeien in die steeds terugkerende regelmaat van het laten gaan en laten komen van de adem. In die van dag tot dag voortgezette confrontatie en verdieping, ervaar je dat in de ontspanning dát ervaarbaar wordt dat voordien alleen maar een schone belofte scheen, de werkelijkheid van het verbonden zijn met alles wat is; een verbonden zijn dat in feite leven mogelijk maakt. Je bent nu aan het punt gekomen dat je moet gáán, de weg van steeds grotere concentratie en intensiteit, die zich uit in de voorzichtige en aandachtige wijze waarop je in de wereld je werk en het samenzijn met anderen tracht te volbrengen; niet meer afgeleid door de resultaten ervan maar uitsluitend volledig bewust aanwezig in het doen zelf.
Je begrijpt nu ook dat het belijden van wat de Groten uit de geschiedenis ons hebben willen duidelijk maken, in kerken of andere samenkomsten niet voldoende is, maar dat je leven van moment tot moment een getuigenis moet zijn van wat daar steeds opnieuw, nu zo duidelijk voor je gezegd werd.
Vraag: Hoewel je sancties, natuurlijke hulpbronnen en economische pressie als aanleidingen tot oorlogen en opstanden noemde, ging je toch eigenlijk aan hun dwingend karakter voorbij.
Antwoord: Dat lijkt zo omdat je uitgaat van de situatie die zich aan je voordoet en daardoor kom je niet tot de vraag hoe die situatie is ontstaan. Als jij je werkelijk één voelt met al het geschapene dan ontstaan deze problemen niet. Het gaat zelfs verder: heel vanzelfsprekend zul je nalaten schade te veroorzaken op welke wijze dan ook aan het geheel dat wij ‘de wereld’ noemen en dat sluit ook milieu- en ecologische bewustheid in.
Doé je dagelijkse Za-Zen, zonder je af te vragen waartoe het leidt en je zult merken wat er aan de hand is in jezelf en vergroot en bijna onherkenbaar in de wereld.
Vraag: Ik kan begrijpen dat als ik werkelijk van binnenuit verander er iets in mijn omgeving verandert, maar daarmee houdt het op. Dat is toch niet van wereldbetekenis?
Antwoord: Dat je uitsluitend ziet wat er in het directe verband van je eigen verandering plaats heeft, komt omdat je gewend bent alleen te constateren wat er aan de buitenkant ervaarbaar verandert. Alles in de schepping is aan de ene kant dat wat je er zintuiglijk van kunt ervaren en tegelijk is het de oorzaak, van dat wat je ervaart. Als jij verandert in de zin zoals ik heel schetsmatig heb aangeduid, leg je het verband tussen het ‘er zijn’ en de uitdrukking ervan door jou. Oorzaak en uitwerking zijn één geworden, en dat is van wereldbetekenis. Dat de Groten ons tot op heden bezig houden is immers omdat zij dat inéén van oorzaak en uitwerking voorgeleefd hebben.
Vraag: Ik heb verschillende oefenwegen geprobeerd, maar ik ben altijd vastgelopen op de rigide voorschriften én de verwachtingen die ze wekken en dat wekt agressie, ook al is het misschien zwakke agressie. Hoe komt dat toch?
Antwoord: Als de kiem van die agressie al niet zit in de wijze waarop die oefenweg wordt gebracht, dan kan ze aanwezig zijn in de wijze waarop de oefenende ermee bezig is. En omdat beide afwijkingen meestal onbewust plaats hebben, kun je jarenlang verkeerd oefenen!
Daarom dring ik er steeds op aan dat je je eigen weg zo oplettend mogelijk gaat, waarbij mijn aanwijzingen en inzichtelijke verduidelijkingen uitsluitend mogelijkheden zijn om je eigen weg beter te gaan; zeker niet als een verzekering van het bereiken van een bepaald resultaat, zoals bevrijding of doorbraak.
Doorbraak ervaar je op het moment zelf; er is geen weg naar toe of er vandaan.
Je kunt er geen enkele gedachte vooraf over hebben!
De toestand van doorbraak is volstrekt onafhankelijk van degene die je nu bent.
Vraag: Maar al die verschillende scholen, die stelsels, die leraren en boeken, de steeds vermeerderende kennis is toch niet helemaal onzinnig, zonder reden van bestaan?
Antwoord: Dat alles is er omdat in iedere inspanning, hoe vreemd ze ons ook moge voorkomen, het Onuitsprekelijke aanwezig is. Za-Zen stelt je in staat om waar ook en in welke situatie het mag zijn, het Onuitsprekelijke in wat zich aan je voordoet te ontdekken.
Niet het stelsel of de godsdienst, de overtuiging of de kennis zijn het waar het op aankomt, maar jouw wijze van ermee werken en dat betekent allereerst hoe je met jezelf omgaat, hoe ernstig je jezelf neemt en in hoeverre je bereid bent je te oefenen zonder enig resultaat in het vooruitzicht.
Vraag: Maar dit is toch niet nieuw, het is de kern van wat tot ons gekomen is, en toch verandert er niets wezenlijks? Waarom toch?
Antwoord: Doe Za-Zen en je ontdekt in jezelf waarom dat is, waarom je niet echt verandert, waarom je niet echt oefent. Wat jij niet doet, doen anderen om weer andere redenen niet. Jij wacht ook op de goedkeuring, de bevestiging, de zekerstelling. Als je niet zover bent gegaan dat je onomstotelijk weet dat jijzelf alleen het meest fundamentele kunt doen, zul je afhankelijk blijven van wat anderen ervan vinden en zul je gemanipuleerd worden door de autoriteit op welk gebied dan ook.
< Inhoudsopgave | Het vergetene >