Als je ‘de wereld’ zegt bedoel je de ervaring van de wereld via je zintuigen. De wereld is dus een voorstelling in jezelf naar aanleiding van de prikkels in je zintuigen. Hoe die prikkels tot voorstellingen worden omgezet weten wij tot de dag van vandaag niet.
De taalgeleerde Chomsky gaat uit van een voorkennis. Deze voorkennis heeft ieder mens bij zijn geboorte ter beschikking. De prikkels die je bewustzijnscentrum bereiken, bijvoorbeeld via de zenuwen die vanuit je ogen komen, roepen wanneer je een boom ziet precies die ene voorstelling op die bij die boom past; en die voorstelling was al (nog niet opgeroepen door de prikkels) in je aanwezig (de voorkennis).
Het eerste wonder is het bestaan van die voorkennis; het tweede dat de prikkels, veroorzaakt door iets wat je buiten je ervaart, zo nauwkeurig het bijbehorende beeld kunnen oproepen. De fundamentele vraag is of je niet direct, zonder voorstellingen, kunt ervaren.
Die vraag wordt doorzichtiger wanneer je je werkelijk bewust bent dat je voorstelling van de wereld wordt bepaald door je voorstellingenreservoir, en dat daarbij nog aan de feitelijke voorstellingen in de loop van duizenden jaren extra waarden zijn toegevoegd, gevoelswaarden die cultuur-, ras-, volk- en land-bepaald zijn. Het zijn dus niet eens meer de feitelijke (oer)voorstellingen. Daarenboven voeg je door je persoonlijke leven aan die reeds door vorige generaties beïnvloede voorstellingen nog eigen gevoelskleuringen toe.
Dat alles betekent dat je in een heel speciale wereld leeft, jouw eigen wereld waarvan je niet weet of die correspondeert met dat wat buiten je aanwezig is. Wat die privéwereld gemeen heeft met de privéwerelden van andere mensen is de feitelijke basis van het voorstellingenreservoir. Het is duidelijk dat je moeilijk van mening kunt verschillen met anderen over je opvattingen die uit die privéwereld voortkomen. Zodra je dit beseft krijg je minder belangstelling voor verschillen in interpretatie, dan voor het gemeenschappelijke erin. En je verlangen om tot een onmiddellijke ervaring te komen wordt groter.
In je leven heeft nog iets anders plaats: de vervormde en gekleurde voorstellingen, die onophoudelijk opgeroepen worden overlappen elkaar met een snelheid, die maakt dat je uitsluitend de allereerste indruk van die voorstelling opmerkt.
Bovendien veroorzaakt die snelheid de illusie dat de wereld die door die afzonderlijke voorstellingen opgeroepen wordt een constante is; dat gevoel van continuïteit, terwijl je eigenlijk alleen beschikt over een doorlopende voorstelling van afzonderlijke afgescheiden beeldjes, veroorzaakt de illusie van echtheid, van werkelijk waarnemen in de wereld.
Je leeft in een stroom van voorstellingen, gekleurd door het verleden van de mensheid en van jezelf.
Wat er eigenlijk is, wat de oorzaak is van die voorstellingsstroom, ontgaat je.
Wellicht kan de onmiddellijke ervaring je iets dichter daarbij brengen. Hoe ontdoe je je van die altijd doorlopende voorstellingsstroom? Door aan het werk te gaan, en dat betekent op te letten.
Maar zelfs dat opletten blijkt moeilijk te zijn, want je bevindt je midden in die voorstellingsstroom.
In het Za-Zen, de meditatie die ervoor is de situatie te scheppen waarin die onmiddellijke ervaring kan plaats hebben, wordt gebruik gemaakt van een onmiddellijke ervaring; de ervaring van je eigen lichaam en in het bijzonder van de adem.
Het ervaren van je lichaam zoals het is met de daarbij behorende adem en de volledige concentratie daarop maakt je los van de voorstellingsstroom. Dat is het begin.
Telkens zal die voorstellingsstroom bij verlies van die eenvoudige ervaringsconcentratie er weer zijn, maar dat hoort erbij. Het is een werk dat je vol moet houden, terwijl je al doende wakker moet blijven, zonder jezelf te dwingen; dwing je jezelf, dan is je bewustzijn verkrampt en je oefening nutteloos geworden. Het oplettend gewaar zijn wat er voortdurend in je gebeurt moet je hier doorheen halen, en dat betekent dat je inzicht – dat dit de enige wijze is om bewust tot een onmiddellijke ervaring te komen – je daarbij moet helpen. Soms is er onverwacht zo’n onmiddellijke ervaring, door extreme veranderingen in je situatie, zoals bij crises, groot verdriet of leed, soms ook bij grote vreugde. Maar dat zijn onverwachte zegeningen die weer vervluchtigen in de herhalingsmonotonie van de voorstellingsstroom.
Dat oplettend gewaar zijn is de kracht die het onmiddellijk ervaren mogelijk maakt zonder dat je ooit zult kunnen begrijpen wat er nu precies in je gebeurt. Dat het toch ‘schijnbaar buiten je om’ gebeurt wordt versterkt door erin te vertrouwen en je alleen maar te bepalen tot oplettend zijn.
Het vergetene is hetgeen je gewaar wordt in de oplettende aandacht, die sneller is dan de trage stroom van voorstellingen uit het verleden.
Dat vergetene heeft in de loop van de geschiedenis van de mensheid verschillende namen gekregen in de religieuze voorstellingen van landen, volken en tijdperken. Om die voorstellingen kunnen we elkaar naar het leven staan, zoals de heilige oorlogen van de mohammedanen én onze kruistochten bewijzen. Met het vergetene heeft dit alles natuurlijk niets te maken!
Vraag: Ik heb opgemerkt dat de meeste mensen die mediteren weinig echt doen en een teruggetrokken leven leiden, waarin ze hun daagse verantwoordelijkheid ontlopen.
Antwoord: Je kunt de gevolgen van een verkeerd begrepen werkwijze (meditatie wordt zelden goed begrepen) niet als argument gebruiken voor de werkwijze zelf. Je veroordeelt het Christendom of het Mohammedanisme toch ook niet vanwege de ontsporingen van hun volgelingen?
Voor velen is tot op de dag van vandaag meditatie iets verhevens, ver weg van het leven, een plicht in afzondering, terwijl het juist een steeds intenser ontdekken is van wat er eigenlijk gebeurt, iedere dag opnieuw in het zogenaamde gewone leven!
Vraag: In ‘het vergetene’ en het ‘aan-uit-aan van het bewustzijn’ wijs je erop dat er onder alles door een andere werkelijkheid, een stilte is, die we niet opmerken, maar die toch alles begeleidt.
Waarom ben ik dan toch altijd bezig in dat onrustige denken-voelen?
Antwoord: Ik heb al vaak verteld van die wonderlijke ontwikkelingsgeschiedenis van ons bewustzijn, de behoefte aan zelfstandigheid in afgescheidenheid, de drang tot het verzamelen van feiten en informatie als zekerheidstelling en de zucht tot ontdekken op een gebied waar de ontdekking niet kan liggen. Die impulsen en die werkwijze gaan onverkort in ieder van ons verder, en die houden de rusteloosheid en het afgeleid zijn in stand. Maar dát die evolutie er is geweest en dat wij eruit leven ontgaat ons gewone bewustzijn. De wending die zich in je leven kan voltrekken is dat je daarvoor belangstelling krijgt, wat betekent dat je je eerst daadwerkelijk zult moeten verdiepen in de werking van je bewustzijn en vanuit wat je dan ontdekt, oefenen. Zowel het je verdiepen als het oefenen is in het Za-Zen begrepen. Van daaruit ga je Za-Zen in je dagelijks leven, leven.
< Inhoudsopgave | Verveling >