Alles om ons heen is in onophoudelijke verandering. Geboorte, groei, volwassenheid en de neergang naar het sterven. Ook in de seizoenen en getijden en in alles wat leeft is deze onophoudelijke beweging van ontstaan en vergaan te bespeuren. En zelfs daar waar het zo langzaam gaat dat het ons ontgaat, in de mineralen en delfstoffen is er verandering, blijvende en doorgaande verandering.
En wijzelf? Vind je het ook gewoon dat je sterven zult, zoals je het gewoon en vanzelfsprekend vindt in alle andere processen om je heen? Je weet dat je bang bent voor de dood, voor het sterven, het verliezen van je lichaam, dat lichaam dat op aarde zo vertrouwd en bekend is en het middelpunt van waaruit je alles in de wereld ervaart. Ook jezelf ervaar je van daaruit, vanuit dat ‘ik’, en de hele wereld, alles wat je waarneemt, wordt pas werkelijk voor je, als het in dat centrum, dat je ‘ik’ noemt ervaren wordt. En als dat ‘ik’ vergaat?
Eigenlijk ervaar je jezelf als blijvend nietwaar? En is de dood een wrede, onrechtvaardige ingreep, die toch onvermijdelijk is. Hoe komt die wrede paradox in je leven? Je ervaart jezelf als continu aanwezig. Is dat werkelijk zo?
Als je heel opmerkzaam bent op wat er allemaal in je gebeurt, zo maar in de dag, terwijl je doet, luistert, praat en rust, zul je opmerken dat er iets in je opkomt en weer verdwijnt en dat er voordat er weer iets nieuws opkomt een hele kleine pauze is. Een ondeelbaar kleine pauze.
In die pauze is er niets, tenminste, geen gedachte en geen reactie op een signaal van buiten. Dat kan, omdat het maar zo’n ondeelbaar klein ogenblik is. Als je daar goed op let, kun je in die kleine pauze blijven wonen. Je merkt dan dat het heel stil is, onmetelijk ruim en dat je toch in de stilte open staat voor alles wat er om je en in je is, maar je bent er nu niet zó onherroepelijk mee verbonden dat het je meeneemt. Je merkt het op terwijl je er vrij van bent.
In de mystieke geschriften vinden wij allerlei woorden voor de beleving van die pauze in je ongedurigheid, zoals stilte, leegte, het onnoembare en onuitsprekelijke of het tijdloze. Dát, die pauze is het echte, het eigenlijke dat niet in de tijd en ruimte gevangen is, maar altijd is. Dát is de eigenlijke continuïteit. Wat wij voor continuïteit houden is de onopgemerkte, broksgewijze beweging van het bewustzijn, die het ‘eigenlijke’ ongemerkt overslaat.
In dit overslaan van het eigenlijke ontstaat de angst en daarmee de ongedurige vluchtpoging in het volgende moment, de volgende ervaring, die ons ons hele leven begeleidt.
In het zitten van het Za-Zen kan door een goede lichaamshouding en een vredige, zachte tot in de diepte reikende adem, zo’n rust over je komen dat je niet meer meegenomen wordt door je rusteloos voortgaande bewustzijn, je wordt opmerkzaam op wat er eigenlijk gebeurt; je merkt het aan-uit-aan van je bewustzijn op én je ervaart de pauze. De pauze krijgt een kans een pauze, een beleefde pauze te worden, die loodrecht staat op alles wat je anders ervaart.
Door zo’n eerste ervaring wordt je gevoelig voor deze werkelijkheid in jezelf, je wezensgrond, waaruit je voortkwam en waartoe je zult terugkeren en waarin je ook nu volledig bent.
De vraagkracht en de onrust vanuit het onverwerkte is weg en daarmee je gebondenheid aan het verleden én je afhankelijk zijn van de situatie en omstandigheid waarin je nu verkeert.
Dat wat zich aan jou en door jou voltrekt is iets dat onvermijdelijk gebeuren moet maar dat jou niet bepaalt of bindt of aantast.
De eeuwen door hebben wij geprobeerd los te komen van de onrust die ons gevangen houdt. Eén van de methoden die tot op de dag van vandaag door duizenden gebruikt wordt is dat je je zó volledig concentreert op een onderwerp, een klank, mantram, beeld, mandala, een ideaal, een zinsnede, dat je daardoor op dat moment geen last hebt van die verspringende beweging van je bewustzijn. Het is een methode die vrij snel resultaat heeft. Als je je zo concentreert met volledige inzet van je wil ben je zolang je dat doet inderdaad vrij van die ongedurige beweging, maar zodra je overgaat tot je gewone leven is de oude ongedurigheid weer terug.
Dat is de reden dat wij in het Za-Zen de weg van het constaterenderwijs loslaten volgen, terwijl houding en adem ons helpen de pauze op te merken.
In de aanvang is deze open en veelzijdige oplettendheid een ongewone en intensieve arbeid die een zó volledige inzet vraagt, dat je het niet zo lang volhoudt, maar je onttrekt je bij deze werkwijze niet aan het gewone leven! Je leeft je gewone leven, met alles wat daar bij hoort, aangenaam of onaangenaam, maar nu wakkerder en meer bewust vanuit de stilte.
Door dat niet aflatend opmerkzaam zijn in het Za-Zen verandert je verhouding tot alles om je en in je fundamenteel. Dat betekent dat niet alleen de werkwijze maar ook de kwaliteit van je bewustzijn verandert; en omdat je verbonden bent met het totale bewustzijnsweefsel van het leven, verandert dát ook; zoals ons lichaam verandert als de celactiviteit en daarmee de celkwaliteit verandert.
De fundamentele verandering in jouw bewustzijn betekent een verandering in het wereldbewustzijn. Dat heeft, zoals je begrijpt, grote draagwijdte.
Vraag: Ik heb goed naar je geluisterd, maar ik kan toch voor mezelf de meditatie niet verbinden met de grote onrechtvaardigheid in de wereld en het nameloze leed, dat dag aan dag en uur na uur voortgaat zijn tol te eisen. Ik voel het toch als een vlucht naar een eigen vrede.
Antwoord: Ik begrijp en voel ook wat je bedoelt. Maar wat je ontgaat is dat in die verandering jouw verhouding tot alles om je heen verandert, dat jij dus nieuw wordt; nieuw ook voor het lijden waarmee je onverbrekelijk verbonden bent en waaraan je je nu ook niet onttrekt.
Jij bent van het leed; dat is iets anders dan iets aan het leed buiten je doen! Je weet dat het geven van geld of voedsel niet voldoende is. Jij als hele mens bent nodig. Ben je daartoe bereid?
Vraag: En dan dat niet te lokaliseren kwaad, dat zich in pogroms en oorlogen uit, bestrijdt je dat met een individuele verandering in één mens?
Antwoord: Bestaat ‘het’ kwaad? Zou het niet zo zijn dat door jouw onoplettende leven, door het niet opmerken wat je eigenlijk doet; hoe je bepaald bent door alles wat op je inwerkt en hoe je zelfs geen basis hebt om dit alles op te merken, – dat daardoor miljoenvoudig ‘het’ kwaad ontstaat dat ons dreigt te vernietigen?
Als je in ernst en vastbesloten oefenend ingaat op dit alles zul je merken dat het kwaad zijn anonieme karakter verliest en dat je oog in oog staat met de aanvang ervan. Dáár in de aanvang moet je oefenen, en niet verderop als het al gebeurd is en het tot lijden is verworden.
Za-Zen brengt je bij de aanvang en maakt het je mogelijk dáár te helpen er verandering in te brengen.
Lees ‘ZEN notities onderweg’ online via bovenstaande navigatie balk.
< terug naar Online bladerboeken