Je wordt je pas bewust van je actie wanneer je door een handeling, buiten jezelf, verandering ziet; wat je dan ontgaat is waar het eigenlijk begon.
Het begin ligt in je bewustzijn en is bewustzijns-energie. Als je bij het begin, bij het inzetten van de eerste energie een fout maakt is de hele handeling daarna vervormd. Toch zijn we meestal doende de handeling buiten ons te vervolmaken, dus nadat de bewustzijnsenergie al gewerkt heeft. Omdat je je van dat laatste niet bewust bent, werk je meestal aan een secundaire fase. Als je dit voor jezelf geconstateerd hebt, zul je aandacht geven aan het begin, in het bewustzijn. Je merkt dan dat daar in het begin vaak een grote tegenstrijdigheid heerst. Je ontdekt dat iedere gedachte, voornemen of voorstelling door elkaar tegensprekende impulsen en noties wordt gevormd. Je ontdekt ook dat die elkaar tegenwerkende impulsen uit het verleden komen en dat is niet het actuele, nu zich voordoende. Wanneer je dus tot geordend samenhangend handelen wilt komen, moet je aandacht geven aan wat in het begin gebeurt.
Belangrijk is, dat wat ik hier zeg, door jezelf opgemerkt wordt. Dat betekent dat je moet beschikken over een ‘stil’ bewustzijn; dus niet zoals het nu is: onrustig, springerig, van de hak op de tak.
In het stille Za-Zen, opgenomen in de rustige cadans van je adem, ga je de beweging van je denken-voelen opmerken; je begint de signalen te onderscheiden, signalen met associaties van binnen en van buiten, of van de actuele ervaring zelf. De momentele ervaring verhoogt je bewustzijnsintensiteit; je kunt alleen al aan de helderheid van je aandacht merken op welk soort signalen je reageert. Houd je dat enige tijd vol dan merk je dat je aandachtig bent én stil, wat inhoudt dat de begeleidende associaties uit het verleden verdwenen zijn.
Aandachtig kunnen zijn is het eerste werk van de meditatie; niet het ontwikkelen van bepaalde vermogens of het bereiken van een verheven mystieke staat. In de meditatie houd je je bezig met het scheppen van die situatie waarin het gewaarwordingsproces op gang kan komen. Het is dus niet een van te voren vastgesteld doel, maar het is een aandachtig worden door wat actueel in je plaats heeft.
Hier wordt de paradox van de Zenmeester duidelijk, die zegt dat het Za-Zen zelf de verlichting is.
Het gaat erom in het moment zelf, terwijl je aandachtig bent, het geheel dat in je gebeurt te doorleven.
Dat is de actie op de juiste plaats in het moment zelf.
Soms wordt mij gevraagd of er een graadmeter is voor het aanwezig zijn op de juiste plaats?
Die graadmeter is er: je bent rustig en je hebt de tijd om alles in je op te nemen waardoor je zonder enige inspanning geconcentreerd bent. Van moment tot moment ervaar je het leven als een volledig geheel en voel je jezelf meegaan in de onophoudelijke verandering die het leven is.
Vraag: Je hebt vaak gezegd dat het dwangmatige destructief is, maar ik merk dat er vrijwel in alle dingen in het leven een mate van dwang is.
Antwoord: Die dwang is in hoofdzaak afkomstig uit het denken met zijn voorstellingen. Je wilt immers aan die voorstellingen voldoen! Je energie besteed je dan aan het willen voldoen aan die voorstelling, terwijl je natuurlijk oneindig veel meer bent dan die ene voorstelling waaraan je wilt voldoen. Dat is een conflict, met wrijving, afknelling, soms wel agressie.
Als je terug gaat naar het begin, merk je de voorstelling op, je hebt de tijd deze te laten passeren en terug te gaan naar het actuele, dat aanleiding was voor die voorstelling uit het verleden. In dat actuele kun jij als geheel functioneren. Dus zonder conflict.
Vraag: Als je zo leeft is het bankje toch overbodig.
Antwoord: Zo leven is mediteren. Het bankje heb je nodig om er toe te komen buiten de gedachtestroom te raken. Dat de Zentraditie aanbeveelt te blijven oefenen is omdat wij ongemerkt weer terugvallen in het handelen volgens voorstellingen met associaties uit het verleden.
Je zult merken dat het onrustige en chaotische maatschappijgebeuren je zó weer in de greep heeft. Dan helpt het bankje je je oorspronkelijke concentratie weer terug te vinden.
Vraag: Je vertelde ons in je toespraak dat de eerste energie in het bewustzijn wordt aangewend. Moet je daar niet op gewezen worden, voordat je het zelf kunt opmerken?
Antwoord: Je zou het wel direct zelf kunnen ontdekken, als er maar een echt verlangen in je was jezelf te leren kennen. Dat is jammer genoeg erg zeldzaam. Je bent meestal bezig met alles buiten je of met iets wat je als begerenswaardig hebt vastgesteld en nu bereiken wilt. Je bent vrijwel nooit met jezelf bezig op een onderzoekende en liefdevolle manier. Dan is het goed door een leraar, een boek of een situatie hierop attent te worden gemaakt, omdat het je in staat stelt direct aan het begin te werken!
Vraag: De werkwijze die je aangaf voor het omgaan met jezelf, geldt dat ook voor de dagelijkse problemen in je leven?
Antwoord: Je zult je dagelijkse problemen voor een deel anders gaan oplossen, als je aan het begin begint, omdat de ervaring van kwaliteit verandert, en daarmee de eruit voortkomende handeling. Wat er aan zuiver functionele handeling is in je leven blijft hetzelfde, áls het echt functioneel is.
Wat blijvend verandert is dat je bij opmerkzaam zijn op het begin, in een andere geest handelt, ook bij het zuiver functionele. En dat handelen vanuit een ongestoorde geest is voor de uiteindelijke energiebesteding van groot belang.
Vraag: Als je aandacht schenkt aan het begin van iedere actie, hoe ze op gang komt, vergeet je vaak gewoon te doen wat je doen moet.
Antwoord: Natuurlijk zal de eerste persoonlijke ontdekking van wat er plaats heeft je zo boeien, dat je even het doen vergeet, maar de energie, die vrijkomt doordat je niet meer gevangen bent in de herhaling uit het verleden, is zo groot dat je vrij snel juist doortastender doet wat gebeuren moet. Dat is dan directe actie die door geen enkele voorstelling vervuild is.
Vraag: Die wijze van met jezelf omgaan, leidt die je niet af van je gewone leven?
Antwoord: Omdat je het nog niet geprobeerd hebt, komt deze theoretische vraag bij je op, maar in werkelijkheid wordt je zo fris en wakker dat je daardoor juist echt ingaat op het praktische van alledag.