Ik heb jullie al vaak gezegd dat je je inspant voor niets; dát waarvoor je je inspant ben je al, je hoeft alleen maar aandachtig te zijn, zonder gedachten, zonder verwachtingen, dan zie je en ervaar je dat je bent wat je bent, vrij om te doen waarvoor je gemaakt bent, in durende relatie tot al het bestaande en toch helemaal jezelf, een eigenheid in de totaliteit.
Maar jullie vragen altijd naar het andere, jullie vragen naar een leefregel en al die andere regels voor het zitten, voor het lopen en oefenen, zelfs voor het kijken en luisteren. Jullie denken dat ik dat voor jullie kan weten, dat ik voor jullie zou weten wat voor jullie het beste is; jullie geloven heimelijk dat dat kan. Dat je het kant en klaar kunt krijgen van mij. Daar komen al jullie vragen op neer: een recept om jezelf te ontdekken. En hoewel je al lang genoeg geleefd hebt om te weten dat alles wat echt gebeuren kan, alleen maar in jouzelf kan gebeuren, geloof je wat dat betreft in het onmogelijke.
Maar wat kan dan wel?
Iets heel geks, tenminste in jullie ogen, iets wat je natuurlijk niet gelooft, en wat toch de enige mogelijkheid is om te kunnen luisteren naar en te kunnen zien wat werkelijk is: van jezelf houden en jezelf serieus nemen.
Van jezelf houden betekent dat je naar jezelf wilt luisteren, dat je wilt kijken hoe je de dingen doet en wel zo aandachtig, dat je ook opmerkt van waaruit je ze doet. ‘t Is zo eenvoudig dat je het niet van me gelooft, maar als je van jezelf houdt wil je ook wel accepteren dat je door het leven dat je geleefd hebt in gevangenschap bent gekomen. Je bent zo vol van alles wat er al gebeurd is, van je geboorte tot nu toe – met alle leerprocessen, ervaringen die je gekwetst hebben en blij gemaakt – dat degene die dit alles heeft doorgemaakt verloren is gegaan en alleen de harde huls van het gebeurde (alles wat je je herinneren kunt) is overgebleven.
Jij, de ongrijpbare en onbekommerde, gevoelig en verbonden met al wat leeft, steeds nieuw en zonder verleden, die is al levende uit je leven verdwenen en die zoek je nu, terwijl hij nooit is weggeweest, maar alleen buitengesloten door jou, zonder dat je besefte dat je dat deed.
Als je op je bankje of kussen, in het Za-Zen, alles vergeten hebt wat je leerde en ervoer, ook wat je van mij leerde over de houding en de adem en die vele andere dingen, wanneer je dat alles vriendelijk van je af laat glijden en je blijft stil zonder verwachting dan merk je voor het eerst wat je tot nu toe deed: alles op steeds andere wijze herhalen, een huls die steeds voortgaat verder te verharden. Zelfs de door jou gedachte toekomst is de fantasie over een nieuwe huls.
En in die herhaling en dat streven naar de toekomst kun je niet naar jezelf luisteren en heb je tot nu toe ook niet geluisterd.
Ik zeg je, luister wel en vergeet alles wat je al geleerd hebt, wat je tot je hebt genomen in die vernauwde toestand van herhaling en streven.
Ga zo zitten dat je ontspannen bent, dat je jezelf niet meer dwingt, ondanks je misschien niet zo rechte rug en andere ongemakken. Probeer zo te zitten dat het gemakkelijk is, dat er niets meer hoeft, dat je al die dingen waar je altijd mee bezig bent laat voor wat ze zijn en dat je gewoon als een kind, dat nog niets weet, luistert naar wat er in je omgaat. Gewoon maar luistert, en kijkt naar dat wat voorbijkomt, als keek je naar een traag voorbijglijdende wolk, die met jou te maken heeft op een manier waar je tot nu toe niet gevoelig voor was.
Probeer voor één keer net te doen alsof je nog niets weet, alsof je ook niet weet dat dat wat je in jezelf tegenkomt, terwijl je daar zo stil zit, dat jij dat bent die zich openbaart. Want als je dat wel beseft, dan ‘vind je’ onmiddellijk iets van dat wat je tegenkomt en daarmee eindigt het proces dat je net in gang zette. Immers, die reactie, dat wat je ervan vindt komt nu juist van die goed getrainde, versmalde mens die je geworden bent.
Begrijp je echt, dat je op die manier nooit zult kunnen veranderen?
Als je het wel begrijpt, begrijp je ook wat een intens en subtiel proces dit oplettend tot je laten komen is, hoe je telkens weer wanneer een reactie in je omhoogschiet je werk onderbreekt, maar ook dat je op kunt merken, dát het gebeurt en dat je daardoor weer de weg vrij maakt voor onbevooroordeeld gadeslaan, dat, zoals je nu merkt alleen maar passief is in de zin van niet-ingrijpen, maar dat heel alert en waakzaam is als een moeder die haar kind voor het eerst in een drukke straat laat oversteken.
Dan merk je voor het eerst, dat er onder dit alles wat zich nu aan je openbaart nog iets anders is: een belangeloos, wakker wachten, een geopend zijn voor een aanwezigheid die nooit in iets wat je al kende vertaald kan worden, maar die er onmiskenbaar is en die jou één maakt met al wat is.
Het enige wat je je herinnert is een bevrijd zijn, een aandachtig stil héél zijn, meer niet.
Daaruit komt een geduld voort om het vele bekende, van heel vroeger of net van gisteren, steeds opnieuw weer tot je te laten doordringen, totdat de betekenis ervan echt tot je doorgedrongen is, de essentie waar het om gaat. Dat kan gebeuren in het Za-Zen of in een argeloos ogenblik op de dag of in een droom die je je nu herinnert omdat je leeft in een nieuw proces van aandachtig zijn.
Je voelt nu ook heel lijfelijk, dat het gaat om in dat proces te blijven, een proces waarvan je de omvang en doorwerking alleen kunt vermoeden, niet weten of begrijpen.
In dat proces verdwijnt de herhaling en daarmee ook je gedachten en verwachtingen over het komende; je krijgt steeds meer tijd en aandacht vrij om op te merken wat er onder dat denken en herhalen plaats heeft.
Soms in het opmerken van de herhaling vraag je je af waarom dit alles moest zijn, maar je beseft tegelijkertijd dat die vraag je afhoudt van het opmerken en je hervat je werk.
Het Za-Zen, vroeger vaak een verplichting, is nu de grote motor voor je geworden, die je herinnert aan waar je mee bezig bent, zodat als vanzelf je Za-Zen van het kussen overgaat in je leven van alledag. En als je, wat natuurlijk telkens weer gebeurt, terugglijdt in de maalstroom van herhaling en denken weet je nu hoe je je weer terug kunt nemen en tot aandacht komen.
Je zintuigen die onophoudelijk alles van buiten blijven signaleren en je denken-voelen dat door je heen blijft gaan, zoals vroeger, hinderen je niet meer omdat je ze kunt opmerken terwijl je tegelijkertijd naar binnen blijft luisteren, luisteren naar de innerlijke bedoeling van het gebeurende.
Je Za-Zen dat begon met een hoofd vol ideeën is nu een gewoon ambacht geworden van steeds verder loslaten in het doen zelf. Vooral eenvoudige handelingen als je leefruimte op orde houden, eten klaarmaken en opeten, en het steeds weer schoonmaken en terugzetten van alles wat gebruikt is en opnieuw moet dienen, die eenvoudige handelingen waar je vroeger zo snel mogelijk aan voorbijging, zijn nu het belangrijkste geworden om aan te oefenen, omdat je juist daarin het gemakkelijkste de eigenlijke handeling van het bijkomende kunt onderscheiden.
Nu kun je ook voor het eerst echt leren, omdat je jezelf toestaat fouten te maken zonder jezelf direct te veroordelen; je gaat gewoon verder aan je werk en wist daarmee de fout uit. Dit geeft je de gelegenheid om van die gekwetste en geknevelde mens, die je bent geworden, te houden omdat je niet meer de behoefte hebt daar iets aan te doen. Je weet nu dat die mens alleen maar kan veranderen in het werk zelf, in het oefenen met die anderssoortige aandacht.
Je begrijpt nu ook waarom ik juist hierover altijd weer opnieuw gesproken heb, opdat het vage vermoeden in je, dat je een héél leven kunt leiden, waarin alles in de handeling zelf ervaren wordt, versterkt zou worden.
Je hebt een hele tijd gedacht dat het Za-Zen op het bankje iets speciaals was, naast je gewone leven, nu ervaar je je Za-Zen de dag door, terwijl het Za-Zen van het bankje alleen de dagelijks terugkerende aanzet is voor het aandachtig zijn in de handeling zelf.
Vraag: Waarom komen we hier georganiseerd bij elkaar, als je in de handeling zelf alleen maar wakker kunt worden?
Antwoord: Omdat je moet leren hoe de juiste houding en adem is, die het je mogelijk maakt aandachtig te zijn voor wat dán in je plaats heeft. Van daaruit kun je leren die steeds omvattender aandacht in de handeling zelf aan te kweken. Daarnaast wordt de intensiteit van de oefening, omdat we samen oefenen, zonder jouw toedoen intenser: die gerichte, gebundelde kracht maakt het je gemakkelijker zelf aandachtig te zijn.
Vraag: Hoe kan ik nu die onbekommerde, die ik eigenlijk ben, hebben weggesloten terwijl ik hem niet eens ken?
Antwoord: Het leven dat je geleefd hebt, met alles wat daardoor in je opgetekend is, is zo oppermachtig en altijd aanwezig in je, dat je jezelf – die onbekommerde – niet meer kon opmerken. Je wegsluiten is een gevolg van een onaandachtig leven.
Vraag: Hoe kun je nu alles wat je al geleerd hebt en in je is vastgelegd weer vergeten?
Antwoord: Zodra je merkt dat je uit antwoorden van gisteren leeft, wordt er een opmerkzaamheid in je wakker, die niet van dat verleden is. Die opmerkzaamheid is een vrijheid, die je nog niet kende; van daaruit wordt vanzelf het verlangen geboren meer en meer te oefenen, dus ook anders te leven.
Vraag: Ik merk dat als er in het Za-Zen iets in me opkomt dat me raakt, dat ik er dan mee aan de gang ga. Wat moet ik daar aan doen?
Antwoord: Niet meer dan oplettend zijn: dat betekent dat je opmerkt wanneer je van dat waarmee je aan de gang ging op het naastliggende komt, enz… Want dan weet je dat je niet alleen dáár mee aan de gang ging, maar dat je gewoon wegdroomde uit je actief in het Za-Zen aanwezig zijn.
Vraag: Die overgang van het Za-Zen met een hoofd vol ideeën naar het vanzelfsprekende Za-Zen, hoe maak je die?
Antwoord: Die overgang heeft plaats in het opmerken zelf. Als je in de handeling opmerkt hoe je je herhaalt vanuit vroeger, laat je het vanzelf los en dan is er die aandacht die totaal opmerkt. Je merkt dan ook op, dat je soms gedachteloos weer terugvalt in de slaap van het verleden; dat is onaangenaam genoeg om jezelf weer terug te nemen, te hervinden in het oplettend aanwezig zijn. Je weet ook dat dat hervinden zijn kracht put uit je dagelijkse Za-Zen.
< Inhoudsopgave | Onomkeerbaar >