Eefde maart 1983 | Zondagmiddag
Inleiding
[download]
Vanochtend zijn we geëindigd met die overweging dat geschiedenis eigenlijk gemaakt wordt door de ontwikkeling van het bewustzijn. En dat we tot op heden niet weten waarom dat bewustzijn – en ik denk nu aan het Westerse deel van de mensheid – zich zo ontwikkeld heeft als het gedaan heeft. Maar als je dat in het oog houdt, dan maak je niet de vergissing om voor de uitwerking van die bewustzijnsontwikkeling andere verklaringen te gaan zoeken.
We hebben het nog heel recent – dat is om zo te zeggen nog heet van de naald – dat de economen op het ogenblik zeggen: ja, we wisten het niet, we wisten het echt niet waarom het zo gelopen is. Achteraf kun je natuurlijk altijd zeggen: oh ja, dat, dat, als dat zo was, was dat zo, en toen kwam zo, en toen was zo en toen kwam het zo. Maar dat is achteraf. Maar om dus echt te zien: wat is nou de lijn erin.
En dan kom je bij zulke merkwaardige dingen dat je moet vaststellen dat als een volk, om wat voor reden, zich eigenlijk niet meer wil inspannen, nou, dan kun je doen wat je wilt, maar dan gebeurt er niks. En aan de andere kant, als een volk zich wél wil inspannen, dan gebeurt er veel. Maar daar weten die economen echt geen antwoord op. Zal dat volk dat willen, of niet? Zal dat land dat doen, of niet?
Dus als je ook zulke hele praktische economische dingen bekijkt, dan moet je altijd weer terecht komen bij het bewustzijn en bij de bewustzijn van het bewustzijn. Eigenlijk is alles wat wij in deze dagen met elkaar gedaan hebben, een poging een klein beetje in kaart te brengen waar het nou eigenlijk van afhangt wat er in je leven gebeurt. Waarbij je aan de ene kant niet de fout maakt dat je denkt iets te kunnen wat je niet kunt, maar aan de andere kant ook heel duidelijk ziet waar je wél iets kunt doen. En dan niet oneigenlijke vergelijking maken van ja, nou ga je dit doen, maar wat zal dat voor gevolg hebben in de wereld… Ja, dat weet je nooit. Dat weet je niet … dat hangt van zoveel factoren af, dat heb ik ook al vaak gezegd.
Wij denken altijd: nou, als ik verander, dan zal er wel dat en dat gebeuren…
Mis poes. Want in die tijd, die mensen om je heen, de situatie om je heen, die blijft niet dezelfde. Die verandert ook. Dus wat daar van wordt: nobody knows, dat moeten we heel duidelijk zien. We doen altijd net alsof, als we ergens iets veranderen, het dan plotseling wel zó en zó zal lopen. Maar je weet er helemaal niets van.
Ga maar elk moment van je leven na, en je kunt vaststellen – als je tenminste een beetje nauwkeurig toekijkt – dat het volmaakt onvoorspelbaar is. Bij de meest simpele dingen van de dag kun je dat opmerken: je hebt je van alles voorgenomen en er komt plotseling iets tussendoor, en het kan niet. Maar omdat wij allemaal vastgebakken zitten in dat idee van: het zal wel zus en zo lopen…
Ons heelal, onze wereld, is een wereld die gewoon niet bestaan. De wereld die wij altijd als het ware als beeld hebben, bestaat niet. Dat is een statische wereld. De wereld die er is, is onophoudelijk in beweging. En je kunt daarin natuurlijk bepaalde lijnen ontdekken – en daar houden we ook allemaal rekening mee – maar we doen net alsof het geen lijnen zijn, maar de werkelijkheid. En dan gaan we gewoon het schip in. En dan kermen we naderhand en dan zeggen we: och jee, wat is dat nou toch slecht, en… Afijn, hele toestanden, tot innerlijke diepe conflicten toe. Maar we houden er geen rekening mee dat de wereld voortdurend, van seconde tot seconde, verandert. En dat onze enige basis is ons bewustzijn, dat in staat is om te registreren; dat ons dus van moment tot moment in contact, in voeling, kan houden met datgene wat er gebeurende is.
Als je dit écht inzien, dan hou je op met plannetjes te maken – ik bedoel nou op geestelijk terrein. Je kan best plannetjes maken over hoeveel suiker je moet hebben voor de volgende week en afijn, die dingen, dat is natuurlijk simpele zaak. Maar al die plannetjes die wij maken, bevinden zich heel veel op alles
een terrein waarop je geen plannetjes kunt maken, waar je uitsluitend in de voeling met de situatie telkens iets kunt doen.
Waar het probleem eigenlijk is: verlies geen voeling met de situatie, verlies geen voeling met wat daar aldoor gebeurt. Ook heel dichtbij. Doe niet net alsof dat allemaal voorspelbaar zal lopen, want dan lok je sowieso de geschillen, de moeilijkheden, de problemen, gewoon uit. Dat doe je zelf. Je kunt alleen vanuit die voeling iets gaan doen. En dan kun je in wat er dan gebeurende is, lijnen en richtingen ontdekken. Maar zodra je gaat zeggen: ‘ja, en omdat die richting nu zo is, dan zal het wel zo,’ ben je weer gewoon sprookjes aan het vertellen.
Nou doe ik net alsof dit zo nieuw is. Dat is natuurlijk niet nieuw. Maar we doen wel net alsof wij in staat zouden zijn om die sprookjes te vertellen. En we zijn heel boos als ze niet uitkomen. Zo is de werkelijkheid.
Dus als je je afvraagt: nou, wat is nou meditatie – meditatie begint bij een hele praktische basis, namelijk te zeggen: wat is mijn werkterrein, waar kan ik wat mee, waar kan ík iets aan doen?
En dat is aan het bewustzijn. Nou, en we hebben nou lang genoeg met elkaar opgetrokken om te weten hoe moeilijk dat is. Dus dat allernaaste werkterrein, datgene wat het meeste dichtbij is, is al op zichzelf zo uitermate gecompliceerd, verfijnd, veelzijdig, dat als we dat allernaaste werkterrein tot ons werkterrein kiezen, we al midden in allerlei labyrinten zitten.
Maar, we hebben dan tenminste een basis die echt is en die we altijd bij de hand hebben, waar we niet op hoeven te wachten of Piet of Klaas er iets over zeggen zal. Wij kunnen daaraan werken.
Dat is inderdaad het ongelooflijke van meditatie, dat je dus iets kunt doen. Iets kunt doen wat je altijd bij je hebt, waar je altijd aan werken kunt. En dat kun je niet van veel dingen in de wereld zeggen. De meeste dingen in de wereld zijn afhankelijk van de situatie, van de ander, afijn, noem het maar op, van de tijd… Maar dit kun je altijd doen.
Zodra je dit als uitgangspunt kiest, wordt je leven – tenminste dat is mijn ervaring – ongelooflijk interessant. Want je merkt dus, niet alleen aan jezelf, maar aan anderen, aan dingen zelfs, aan dieren, aan planten, dat letterlijk alles op jou antwoordt. Alles antwoordt op jou. En alles reageert op je. En je komt dus in een levende wereld. De dingen hebben niet meer die vaste betekenis, die je ze tot nu toe gegeven hebt.
Maar het aller akeligste is dat wij mensen ook vaste betekenissen geven. Iemand heeft ooit eens iets vervelends gedaan, nou, dat is een vervelende vent. En zo gaan we door. We laten het niet open dat daar verandering in kan optreden.
Dat vraagt van ons natuurlijk een gewéldige intensiteit en flexibiliteit, om zo te leven. Om er voor open te zijn dat alles wat je ontmoet jou antwoordt. De kamer waar je vandaag in gewerkt hebt, dat is een andere kamer dan de kamer waar je morgen in werkt. De stemming die je vandaag gehad hebt, is een andere die je morgen hebt. En alles werkt op alles.
We weten nou dus via die Italiaanse fotografie dat planten reageren op gevoelens van mensen. Er zijn natuurlijk dan honderdduizenden mensen die daar vreselijk van onderste boven zijn, maar dat is natuurlijk vanzelfsprekend. Alles reageert op alles. Dat is onze wereld. In plaats dat de wereld zoals wij hem altijd gedacht hebben, bestaat uit allemaal vaste punten, is de wereld eigenlijk altijd in beweging. En is het enige vaste punt dat je hebt, dat ben je zelf. En zelfs dat punt verandert voortdurend.
Waar komt nou dit alles op neer? Dat je moet proberen om die voeling met jezelf, en daardoor de voeling met de dingen, dat is waar het om gaat. Dat je dat behoudt. Dat je je niet verliest in theorie, niet in plannetjes. Maar dat je die voeling hebt.
Dan heb je geen boeken meer nodig, heb je geen theorie meer nodig. Dan kun je gaan. En we weten dat zelfs dat simpele behouden van de voeling met jezelf al a man’s job is. Want daar zitten al die schema’s tussen, alles wat je ooit gehoord hebt. En dat kun je niet zo met een knopje allemaal opruimen. Daar zul je je heel geduldig van bewust moeten worden, dat ze er zijn, en jezelf daarvan losmaken. Ik geloof dat ik hiermee in een notendop nog eens heb samengevat waar het om gaat.
<< Terug | Einde