De grote en de kleine reis

Eefde juli 1988 | Woensdagmorgen

Inleiding
[download]

We zullen proberen om de lessen die we gehad hebben van Epi[1] een eindje door te trekken. Het zal misschien een beetje moeilijk voor jullie zijn, dus probeer niet direct bij iets onbekends te gaan hikken en verder niet te luisteren.

We weten allemaal dat er in de afgescheidenheid, in de zelfhandhaving, een heel complex van angsten, agressies, veroveringszucht, bezitsdrang, en de verdediging daarvan en de voortzetting daarvan, spelen. En daar zijn we als mensheid ook eigenlijk altijd mee bezig geweest.
Zo goed en zo kwaad als het ging, hebben we daar regelingen voor getroffen, zodat de calamiteiten niet te groot waren. En aan de andere kant hebben we steeds snellere, machtige, meer machtige en dodelijker wapens uitgevonden, waarbij al die regelingen weer op losse schroeven komen te staan. En zo gaat het door, tot op de dag van vandaag.

Wat daarbij niet in het beeld is gekomen, is dat we, behalve die reis in de afgescheidenheid, nog een andere reis maken. Een veel grotere reis. Een reis die niet alleen contact heeft met het moment dat we geboren worden, met de maatschappij waarin we zitten, met de cultuur waar we in groot geworden zijn, het land, het klimaat – die hele kerstboom, die iedereen die een beetje nadenkt, wel weet.

Maar we zijn ook deelhebbers aan een veel grotere reis, een reis die contact heeft met alle duizenden jaren voor ons, die te maken heeft met het ontstaan van het menselijk bewustzijn. En die ook contact heeft met het ontstaan van het dierlijk bewustzijn, plantaardig bewustzijn, het bewustzijn van de mineralen.
Er zijn – en dat is ons geluk, want dat is inderdaad de enige wijze waarop de wereld echt verder komt – steeds mensen geweest, niet zoveel, die zich bewust waren van die  oneindig veel grotere reis die we door de tijd maken. Dat is de reis van de evolutie. En ik denk dat wij ons daarvan allemaal bewust moeten worden.
Dat betekent dat de technieken die we ontwikkeld hebben voor die korte reis van geboorte tot dood, daar niet voor geschikt zijn. We kunnen ze wel gebruiken, maar dan gebruiken we ze in een ander verband.

Als je dus uitgaat van het feit, dat is een feit, dat we ook de producten zijn van de mensheidsontwikkeling, van de bewustzijnsontwikkeling – die niet bij Christus of bij Boeddha begint , die is veel en veel ouder – dan vraag je je af: in hoeverre komt die ontwikkeling in mijn leven tot uitdrukking?
Hij komt sowieso tot uitdrukking, in alles, ook in jouw leven. Maar dat is onbewust, dan ben je net zo actief als een plant of een dier of een mineraal. Die ontwikkeling die is er. Maar in hoeverre maak je hem bewust mee. In hoeverre ben je je bewust dat je een erfgenaam bent van die onindenkbaar geweldige ontwikkeling, waar wij allemaal instaan. En in hoeverre zijn we ons uitsluitend bewust van die korte reis, van geboorte tot dood.
Want zolang je je niet bewust bent van die grote reis van de evolutie – waar de geleerden op het ogenblik nog steeds niet zeker van zijn hoeveel miljoen jaren die is, en we ook zeker nog niet weten, in beeld, in kaart gebracht hebben, hoe die echt verlopen is – zolang je daar niet bewust deel aan hebt, ben je eigenlijk onder de maat. Ben je een veredelde mineraal of plant of dier, ga je niet buiten je grenzen van de korte reis.
En we weten allemaal, dat kunnen we ook uit de gesprekken, die we hier met z’n allen gehad hebben, gewoon constateren, daar zijn we mee bezig. Dat zit natuurlijk ook heel dicht op je huid. En de meeste vormen van meditatie komen ook niet veel verder dan dáárin lucht te scheppen.

Het gaat erom dat je bewust contact krijgt met die voortgang van de evolutie. Dus dat het geweld van die miljoenen jaren in jouw leven voelbaar wordt. Want dat druk je moeiteloos uit alle gekissebis waar je nu inzit.
Dan is de functie van de oefening daarmee verandert. Dan gaat het erom je bewust te worden: waar ben ik nou mee bezig in mijn leven. Gewoon: waar ben ik mee bezig, ben ik bezig mijn relaties te verbeteren, ben ik bezig meer geld te verdienen, ben ik bezig een comfortabele positie in te nemen, ben ik bezig aan een of ander onderzoek, ben ik bezig aan een kunstzinnige uiting… Noem maar op.
Waar ben ik mee bezig, negentiende van de tijd – want je gaat in je dromen op dezelfde manier door.

Dat je je dat bewust maakt, dat je je bewust maakt waar je mee bezig bent. En dat je natuurlijk, zo dom ben je niet, je ook bewust bent dat, zolang je daar mee bezig blijft, je je niet bewust kúnt worden van de werkelijkheid van de evolutie.

Dan is dus de vraag: hoe kan ik vrij worden van het gekissebis, wat het ook mag zijn. Het kan iets heel edels zijn, hoor, maar het blijft gekissebis. Het is in dat kleine, hele kleine bestek van geboorte tot dood, daar is het in…
Dan moet je tot de conclusie komen dat de enige mogelijkheid is, dat je oefeningen doet die eigenlijk heel weinig te maken hebben met dat gekissebis. En daar zijn alle oefeningen geschikt voor, die niet direct profijt opleveren, die niet direct maken dat je meer geld verdient, of dat je een betere relatie krijgt. Die oefeningen, die uitsluitend te maken hebben met jouw ontwikkeling.
En dan is er weinig verschil meer tussen binnen en buiten. Als je bijvoorbeeld leert beter ademen, als je leert beter zitten, beter bewegen, beter energie te circuleren, dát is wat te maken heeft met de evolutie-ontwikkeling.

Je hebt er dan ook nog profijt van in het kleine leven, natuurlijk. Maar dat vind je écht onbelangrijk, heel erg onbelangrijk. Het is meegenomen. Maar dan ben je bezig met waar de evolutie aan bezig is. Dan ben je bezig je bewustzijn in een betere toestand te  brengen, waardoor die beter kan functioneren – en jou kan wegtrekken uit dat kleine bestaan, wat je al honderden keren gedaan hebt…

Dat is waar op het ogenblik een stel idioten nog steeds bezig zijn, om zich te herinneren hoe ze het de vorige honderd keren gedaan hebben. Maar dat is de anekdote, dat is het verhaal, dat is een leuke coïncidentie. Dat ziet niet de ontwikkeling, het ziet niet de evolutie, dat heeft niet te maken het jouw bewustzijn. Het heeft met de vertaling te maken.

Dáár moet je aan toekomen.
Dus alle oefeningen die direct werken aan het bewustzijn, zijn de moeite waard. En alle momenten dat je merkt in je leven, dat je eigenlijk een beetje zit te dromen. Dat kunnen heel leuke dromen zijn, je kunt je van allerlei indenken… Maar dan weet je dat je zit te dromen – oefen dan, doe dat dan! Doe Tai Chi, ga zitten, ga lopen, ga bewegen. Maar doe die oefeningen die in de grond van de zaak niets te maken hebben met dat kortstondige leven dat je hebt.
En je zult merken dat je totale kijk op de wereld verandert. En dat je in een kracht komt te staan, die vér uitgaat boven verdediging, aanval, enfin al die toestanden die we wel kennen. Dat je dan voor het eerst, maar dan ook echt voor het eerst, echt ervaart, niet als een theorie, maar je voelt het gewoon, dat het leven wat je leeft voor het overgrote gedeelte voorbij gaat. En dat je je natuurlijk  op allerlei manieren kunt inspannen om dat aangenaam te maken. Maar dan weet je dat je bezig bent aan iets heel kleins. Dan weet je dat je niet bezig bent aan de erfenis die je eigenlijk gekregen hebt.

Ik heb in een ander verband wel eens gezegd: ‘Heb belangstelling voor je bewustzijn.’ Maar ik merk, als ik dat zeg, dat iedereen dan denkt dat ik een vogeltje in mijn hoofd heb.
Heb belangstelling voor je bewustzijn. Dus niet belangstelling voor je angsten en je frustraties en de hele santenkraam, waar je altijd mee zit heen-en-weer te schuiven. Heb belangstelling voor je bewustzijn, hoe dat bewustzijn werkt, hoe dat in al die situaties waar je in je leven inkomt, zich manifesteert aan je.
Wij zitten zo verstrengeld in die manifestatie, dat we niet eens opmerken dát het zich manifesteert aan ons. Dat woord ‘bewustzijn’ is voor ons iets heel vaags, daar voelen we eigenlijk niks bij.
Maar wat ik aldoor probeer, is dat duidelijk te maken. Dat schijnt heel moeilijk te zijn en het is toch zo zonneklaar: die grote reis van de evolutie in de tijd, die werk je uit in jouw leven. Maar waar je altijd mee bezig bent dat zijn de toestanden in jouw leven. En daarmee is jouw leven dus geen uitdrukking van die grote reis. Die vertelt uitsluitend van die aardige anekdote van geboorte tot dood. Maar dat is maar kort, hoor, dat is maar honderd jaar, misschien, als je geen ziekte krijgt. Wat is dat nou… Is daar al die inspanning voor nodig? Je hoeft alleen maar naar de geschiedenis te kijken, dat hebben we al duizenden jaren gedaan: geboren worden, opgevoed worden, familie maken, bezit verzamelen, enfin, en dan doodgaan.
Is dat nou de zin… Is er niet meer? Ja, dan hebben we Onze-Lieve-Heer uitgevonden. Omdat we natuurlijk toch het gevoel hadden, ja, dat kan toch niet het enige zijn…
Het is zoveel concreter, je hoeft maar te kijken, je hoeft de evolutiegeschiedenis maar een heel klein beetje te bestuderen. Dat is natuurlijk duidelijk, daar ben jij een product van, daar ben jij een uiting van. En wat doe je ermee in je leven?

Dus probeer je bewust te worden waar je mee bezig bent. En zodra je het gevoel hebt: ja, ik ben eigenlijk uitsluitend met dat kleine stukje bezig, ga dan iets doen wat niet met dat kleine stukje te maken heeft. Iets wat je nog nooit beleefd hebt, iets wat nog nieuw is. Iets waar je zelf in voort kunt, waar je niet belast bent door de kennis van duizenden jaren. Waar jíj als bewustzijnsverschijnsel aan het eind van die miljoenenjarige evolutie, dóórgaat, verder gaat, verder ontwikkelt. Dus niet nóg een keer herhaald, nóg een keer herhaald, nóg een keer herhaald… Maar je gewoon verdergaat. Daar waar niemand nog iets over gezegd heeft… Jíj gaat verder, zonder enige zekerheid, niemand weet waar je uitkomt.

Heeft dat niet iets geweldigs voor jullie, om dat te beseffen dat dat kán… Dat je door niemand meer belemmerd wordt, dat is jouw leven.
En die geweldige kracht van die miljoenen jaren zit achter je, die drukt je als het ware op, die drukt je verder.

Je ziet overal waar de mens de boel nog niet verknoeid heeft, dat dat zo werkt. Alleen de schoonheid is dat de mens inderdaad met zijn bewustzijn nog steeds voortgaat in een snelheid die meetbaar is. Terwijl bij de dieren en de planten, het tempo zoveel trager is, dat we het nauwelijks kunnen merken. Maar bij de mens is dat mogelijk, écht mogelijk. En op dat punt is die voortgang ook afhankelijk van jóuw inzet. Eerst het zien, dan het doen. En al doende steeds verder zien.

Dan komt plotseling het bankje en het kussen en de Tai Chi, en alles wat je je bedenken kunt, in een veel groter verband. Dan ga je er ook niet meer over kissebissen: …is Vipassana beter dan Zen, en is Zen beter dan … weet ik wat. Dat is onbelangrijk!
Dient het het, of dient het het niet. Als het het dient, oké, gebruik ik het. Dient het het niet, weg ermee. Want je leven wordt schoon, je bent niet meer afhankelijk.

En als je in jezelf merkt dat er allemaal van die vragen zitten, die al duizenden keren in je opgekomen zijn en waar je maar aan zit te malen en te malen en te malen…, en andere levens mee te vergallen eigenlijk, laat dat dan eens een keer los. Want dat is van dat kleine stukje, dat komt altijd uit dat kleine stukje.
Al die eindeloze relatieproblemen die we hebben, allemaal uit dat kleine stukje.
Het zit heel anders, het gaat erom of je in de grote ontwikkeling staat. Dáár gaat het om. En of je elkaar dáárbij kunt steunen. Dat is wat voor de mens belangrijk is, dat is zijn menswaardige existentie: ben ik in dat opzicht daarbij voor een ander van nut.

Ik weet heel best, zo is ons leven niet ingericht. Maar dat betekent niet dat je er vandaag niet mee zou kunnen beginnen. Dat je niet vandaag zou kunnen zeggen: oké, dat doe ik, en wat heb ik daarbij nodig – heel praktisch, heel pragmatisch: wat heb ik daarbij nodig? Nou, dat betekent natuurlijk dat je een gezond leven moet leiden, dat je zintuigen scherp moeten zijn, dat je ontspannen moet zijn. Nou ja, alle dingen die we eindeloos en perfect van Epi hebben geleerd. Dat betekent het inderdaad. Want als dat niet in orde is, ja, dan kom je niet van de plek. Maar het gaat erom vanwaaruit je oefent, vanuit welke ingang. Dat je dus niet alleen maar oefent voor een verbetering van dat kleine, kleine, kleine leven! Dat je ziet: ik moet vérder, dat je dat ook voelt in jezelf.

Dat betekent niet weglopen uit het leven wat je nu leeft. Doe dat alsjeblieft niet. Maar het betekent wel dat je het op een andere manier gaat leven. En dat je korte metten maakt met alle gezeur. Dat houd je op de plek. Dat maakt dat je, net als de mineralen en de planten en de dieren, gewoon aanleunt tegen wat de langzame schepping doet. Maar jij bent verantwoordelijk! Want jij hebt een bewustzijn gekregen wat zich daarvan bewust kan zijn en dús ingeschakeld kan zijn.

Nou mensen, ben je bereid of niet.

naar boven

Gesprek (fragment)

– A.: Ik ben daar de laatste tijd mee bezig. En dan zie ik zo verschrikkelijk veel mooie dingen om me heen, hoe zoiets bestaat… En dan bedacht ik: de evolutie zal me worst wezen, dit is het! Maar dus hield ik mezelf erbuiten.

– Maarten: Ja.

– A.: Maar je hebt me wel blij gemaakt met dit praatje.

– B.: En nu moeten we het maar doen…

– C.: Ik had nog een vraag over oefenen en bewustwording. Dat kwam vanmorgen ook even ter sprake, toen Epi zei dat je in je lichaam moet zijn.
Als we bij Tai Chi een houding moeten aannemen, ontstaat er bij mij een geweldige matheid, ik heb nergens meer zin in. Dat komt bij Tai Chi heel sterk tot uitdrukking.
Nou vraag ik me dus af: we hebben het over bewustwording en over oefenen. In hoeverre kan je nou spreken van ‘bewustwording’? Ik denk dat ik er bewust bij ben, maar is dat dan alleen in je lichaam? Dat vind ik dan weer een beperkt iets.

– Maarten: Ja maar kijk, nu ga je oefenen. En omdat je eigenlijk nog nooit goed bezig geweest bent, nooit goed aandacht gegeven hebt, geef je nu aandacht hieraan. En dat is ook nodig, want anders kom je geen moer verder.
Maar dat betekent dus  – dat is een aanvangsfase  – dat jij een stand leert. Dat is al heel moeilijk. Dan ga je voelen of je geworteld bent in die stand. En dan ga je voelen: oh, er is ook nog energie bij…
Dus al doende breidt het zich langzamerhand uit. Het is dus een geleidelijke uitbreiding, een vergroting of intensivering van je bewustzijn van het moment.

– C.: Is dat nou alleen maar het opmerken? Of is het ook al het ware bewustworden of bewustzijn.

– Maarten: Ja natuurlijk, want in dat steeds verder bewustworden, word je je steeds meer bewust waar je mee bezig bent, ook in je gewone leven. En dan ga je merken dat er in de dag die jij leeft, zo godsgruwelijk veel herhaling zit. Dan vraag je je af: ja waar ben ik nou mee bezig eigenlijk…
Is het mogelijk dit leven te leven – jouw leven – met een groter bewustzijn. Met een bewustzijn wat ook in relatie staat tot die evolutie waar jij ook deel aan hebt. Zonder dat je dat leven wat je elke dag leeft, dan vaarwel zegt. Nee, je blijft er gewoon in. Maar jouw verhouding daartoe wordt anders, je probeert de herhalingen die onzinnig zijn, zoveel mogelijk te vermijden.
Dan ga je wat anders doen. En in dat doen word je bewustwording weer groter. Dus je merkt nog meer herhaling op. En je gaat opmerken dat je op allerlei momenten dat je niet actief bezig bent, eigenlijk zit te fantaseren in je hoofd.
Nou, dan kun je ook wat anders doen, dan kun je iets doen wat heel direct te maken heeft met dat draaien, die werking van dat bewustzijn.
Je kunt gaan opmerken dat je je gevoeligheid, je tastzintuig, kunt vergroten. Je kunt op allerlei manieren bezig zijn. En dat is dan waar jouw helderheid door bevorderd wordt. Die matheid, die jij nou opmerkt, is er gewoon het gevolg van dat je – gedwongen eigenlijk, dat is niet anders, dat is een wetmatigheid – als je iets gaat beoefenen, je je eerst moet beperken, om het zó te integreren dat jij je aandacht kunt uitzetten. Hiermee bezig zijn en tegelijkertijd aandacht hebben voor daarbuiten.

– C.: Ik heb vaak het idee dat mijn aandacht meer buiten is dan binnen.

– Maarten: Ja, dat is dat je verstrooid bent. Het is niet buiten, maar je wordt door buiten zodanig bespeeld dat je verstrooid bent – verstrooid nu niet in de humoristische betekenis, maar in de gewone, exacte betekenis: dat je verdeeld bent. Dat je niet vanuit een centrum daar bent, maar dat je zo van daarbuiten bespeeld wordt.
Dat heeft dus te maken met de stand van jouw bewustzijn. Nou, hoe kan ik daaraan werken, dat is dan de vraag. ‘t Is een veel grotere vraag, het gaat ver uit boven Tai Chi of zitten, of wat ook maar.

– D.: Komt het er dan eigenlijk op neer dat het erom gaat dat er meer bewustzijn op de aarde komt?

– Maarten: Het gaat erom dat jij in dat zich uitbreidende, steeds verder in de stof indringende, proces van de schepping, dat je daar deel aan hebt. En dat betekent dat jij, als je daar deel aan wilt hebben, dat je op moet houden met in het kleine bestek, waar je nou je leven in leeft, opgesloten te zijn.

– D.: Wat bedoel je met ‘in de stof doordringen’?

– Maarten: Nou, je kunt zien dat, voordat een plant of een bloem groeit, er al iets is waardoor het kan groeien, waar de mineralen en de aarde en de zon, dat kennen we allemaal. Maar waarom nou een dahlia een dahlia wordt, dat is dus al aanwezig en dringt in de stof in en organiseert daar van alles en wordt dan die dahlia. Dus om contact te hebben met het proces voordat het zichtbaar is, laat ik het zo zeggen. Dat is de eigenlijke ontwikkeling. En het wordt voor ons pas interessant als het zich aan ons vertoont. Maar je hoeft niet echt intelligent te zijn om niet te beseffen, dat voordat die dahlia er is en voordat dat zaadje er is en lang daarvoor is er iets anders. En ze zijn nu in de wetenschap zover dat we dus weten, dat, we kunnen de genen manipuleren, maar dat is nog allemaal stof. Dat is nog niet datgene wat maakt dat die genen er zijn. Dat is de ontwikkeling. Dat is wat plaatsheeft. Miljoenvoudig, aldoor.
Waar wij ons altijd mee bezig houden is dat stukje, als het dan, hè, als we geboren worden of als een kind geboren is, ja, als die mens er is, als het een lichaam heeft, dan, ja dan is het er pas voor ons. Maar dat is natuurlijk niet je bewustzijn.

– D.: Dat is niet jouw bewustzijn?

– Maarten: Dat is niet jouw bewustzijn. Dat is uiting van dat bewustzijn. En je bent èn de uiting van dat bewustzijn èn je bent het bewustzijn. Die dahlia is de uiting van het bewustzijn van de dahlia. Maar dat bewustzijn van de dahlia was er al voordat de dahlia er was.

– D.: Dus het gaat om dat bewustzijn, om dat ….

– Maarten: .. om daar contact mee te krijgen! Jij bent dat! En niet alleen maar contact hebben met die manifestatie die D. heet.


[1] Epi van de Pol verzorgde de tai chi lessen tijdens de meerdaagse sessies.

naar boven