<< Inhoudsopgave
Is het nodig om lange omwegen te gaan of prestaties te leveren op een terrein dat je niet of nauwelijks kent? Is het nodig om gezangen uit andere landen en in een andere taal over te nemen en te beoefenen, terwijl je de inhoud niet echt begrijpen kunt? Is het nodig dat je meester een of ander exotisch gewaad aan heeft? Is het nodig je te verdiepen in problemen en opgaven, die voor jou niet herkenbaar zijn? Is het nodig dat je jezelf een discipline oplegt waarmee je jarenlang moet vechten?
Ik geloof het niet. Al het genoemde staat voor iets heel anders, iets dat alleen in stille, eerbiedige aandacht, zo direct in het gewone leven, voelbaar wordt. Leerlingen die weekend- of weeksessies volgen van een Japanse zenmeester komen onveranderlijk bij me met vragen uit een gevoel van verdwazing. Als ik ze uitleg dat de gebruiken en regels ontstaan zijn in een bepaalde tijdsperiode en cultuur en dat ze voor ons niet meer dát belang hebben, knikken ze gerustgesteld, maar er blijft iets in ze van ‘je kan toch maar nooit weten’.
Zo sterk is de autoriteitscultus op dit gebied. De gewone, praktische werkwijze van onderzoek door te doen wordt zonder bedenken opzij gezet en ze leveren zich daarna over aan de autoriteit van ‘hij die weet’! Waarmee je iedere mogelijkheid om echt te ervaren of te ontdekken per definitie uitsluit. Het advies om onschuldig werk te doen, zoals je huis ordelijk en schoon houden, eten koken, op het land werken zonder diepzinnige gedachten, alleen maar doen wat het moment vraagt, is voor velen te gewoon. Onze autoriteitsbehoefte, die weer afgescheidenheid oproept en soms sekte-vormend is, ontwikkelt nu net de oorzaak van alle lijden in de wereld: je langs een omweg afscheiden van je naaste, die niet oefent zoals jij!
Alles wat je jezelf oplegt, zonder inzicht in wat je doet, is een dwang die je geest, die in wezen vrij is, niet accepteert. Alles wat je doet omdat iemand of iets het gezegd heeft, zonder het grondig te onderzoeken, is een dwang die je jezelf uit onzekerheid en angst oplegt, maar die je losraken van de structuur van het verleden voor onbepaalde tijd uitstelt.
Ik zal niet tot in details ingaan op de afschuwelijke werking van het zich afscheiden: als je rustig de geschiedenis van de mensheid, die de geschiedenis van het menselijk bewustzijn is, tot je door laat dringen, merk je op dat het zich afscheiden de oorzaak van alle lijden in de wereld is. Pas als je je afgescheiden hebt kun je onverschillig zijn voor het leed om je heen en voor de onmogelijke verschillen in welvaart en ontwikkelingskansen. Je merkt dan ook op, dat je moet oppassen je niet opnieuw af te scheiden als je je organiseert om dat euvel te bestrijden. De furie van geweld, agressie, marteling en uitbuiting in de wereld kent vele wegen. Wees wakker.
De dwang begint al bij het zitten en het regelen van de adem. Hoe zit je en hoe probeer je die arme ontregelde adem weer zijn eigen ritme te laten vinden? Zelfs in die eenvoudige situatie kun je dwingen, óf met liefdevolle aandacht er op ingaan zodat het zich vanzelf ordent. Als je niet begrepen hebt dat alleen liefdevol inzicht je oefening héél kan maken, zul je jezelf dwingen en daarmee van de Weg afraken.
Za-zen doen is héél worden en niets meer buiten je stellen, ook niet dát wat je veroordeelt – blijven zien dat je erbij hoort, geen moment ervan los! Za-zen doen is je lichaam ontdekken in zijn verkramping en ontregeling, zonder daar onmiddellijk iets tegenover te stellen. Je moet er op ingaan als was het het lichaam van iemand van wie je heel veel houdt, die je bij voorbaat alles vergeven hebt en die je alleen wilt helpen.
Alleen zó zul je zonder moeite de afschuwelijke fixatie van de afgescheidenheid kunnen loslaten. Je zult dan begrijpen dat datgene wat je aangenomen had van grote meesters je schaadt en je oefening scheef trekt.
Je zult met een glimlach al die verhalen over prestaties en gewaden en ceremonies naast je neerleggen en je za-zen doen als was je de eerste mens die het deed.
Wanneer je za-zen zó doet, ervaar je dat de kracht die jou bevrijden kan je verre te boven gaat, maar dat ze werkt omdat je niet meer iets nastreeft in je vergankelijke persoonlijkheid.
Vraag: En al die verhalen dan over het bereiken van de verlichting door een krachtdadige ingreep van de meester?
Antwoord: Wat ver voor onze tijd gebeurd is, moet je laten voor wat het is, maar wat dichterbij ligt laat zien dat veel zogenaamde satori’s in de loop van de tijd onwaar bleken te zijn. Door de kracht van de meester en de overgave van de leerling komt deze laatste ergens doorheen zonder de weerstand opgeruimd te hebben.
Alleen wat zich voltrekt in liefdevolle, volstrekte aandacht kan in levende vernieuwing voortduren.
Als je echt za-zen wilt doen, zul je moeten uitgaan van jouw bewustzijn en jouw leefsituatie, en met alles wat je ter beschikking hebt luisteren naar wat in je en buiten je gebeurt.
Vraag: Maar hoe komt het dan dat ik telkens weer denk dat in die dwang en prestatie iets verborgen moet zijn?
Antwoord: Je vergankelijke persoonlijkheid, dat illusoire bouwsel dat je meent te zijn, is per definitie onzeker en klampt zich vast aan alles wat belooft haar daarvan te bevrijden.
Daar hoort ook de idee bij dat kennis je kan bevrijden. Kennis kan je alleen zaken die niet van de geest zijn leren beheersen, meer niet.
Maar zodra kennis gebruikt wordt om je ergens toe te dwingen, zonder dat je er van binnenuit aandachtig en zonder enige haast ‘ja’ op zegt, werkt het niet.
Vraag: Maar hoe is het dan met de autoriteit en invloed van een echte meester?
Antwoord: Als een meester uit vrijheid en liefde met jou oefent, komt dit alles niet ter sprake; hij heeft geen behoefte zijn eigen persoonlijkheid daartussen te stellen. Hij zal je duidelijk maken waar je vast zit – hij geeft je een oefening om die belemmering echt te leren kennen.
Hij zal steeds opnieuw een beroep doen op degene die je eigenlijk bent: de onbekommerde, die al zoveel levens gewacht heeft op zijn bevrijding.
De meester die je hoopt te ontmoeten is een legende die verwaait in de wind. De meester die op jou wacht is het moment dat je oplet – zijn glimlach bloeit in je op als je alles vergeet in dit moment dat duurt.
Stilstaan, niets meer willen, wat gebeurt zijn kans geven, zijn woorden horen zonder dat iets bewogen heeft.
Zoek niet, laat het gebeuren, nu.
Lees ‘Tao-zen, de weg van niet-dwang’ online via de navigatie hierboven.
Je kunt het boek ook uitprinten of als e-Book lezen.
< terug naar Online bladerboeken