Sterrelaan '96-'97 | 17 NOVEMBER '96
Inleiding [download]
Ik heb jaren geleden vrij vaak stilgestaan bij dat merkwaardige fenomeen dat wij bij alles wat we zien en horen, teruggaan op iets wat niet tot de zintuiglijke ervaring behoort. Dat is wat de taalgeleerde Chomsky heeft aangetoond, dat elk kind dat geboren wordt de beschikking heeft over het totale arsenaal van beelden en voorstellingen die in de schepping zijn. Dat is heel veel. En als wij zintuiglijk waarnemen, dus als onze zintuigen geprikkeld worden, als we zien, horen of tasten, worden die beelden geactiveerd. Dat is een ongelofelijk complex proces.
Dat duidt aan dat wij, als wij zien of horen, en als we praten en voorstellingen hebben (en aan die voorstellingen zitten gevoelens vast), niet alleen zintuiglijk zijn: dan putten wij uit dat oerarsenaal van voorstellingen. Dus ook als we heel plat en haast dierlijk leven, zijn we vanuit die voorstellingen verbonden met het omvattende.
Ik kom erop omdat ik een paar dagen geleden een boekje in handen kreeg waar de woorden van Jezus in staan uit het Aramees vertaald.[i] En dat is zo verbluffend dat ik er bijna van schrok.
Een van de zaligsprekingen luidt:
Zalig zijn de zachtmoedigen
want zij zullen het aardrijk beërven.
In het Aramees staat:
Maak wat vanbinnen hard is zacht
door een fijn-zachte adem
dan ontvangt je lichaam
de energie van het Omvattende.
Wie had gedacht dat dat de eigenlijke betekenis zou zijn!
En verder:
Zalig zijn de reinen van hart.
In de Aramese vertaling:
Zij die door het voorlopige heen
voortdurend het Omvattende zien.
Binnen het omvattende wordt dan in de Aramese taal weer onderscheid gemaakt tussen het Omvattende en Moeder Aarde, iets wat bij ons ook geheel verloren is gegaan.
Ik schrok er zo van omdat hiermee de cirkel rond is: het Taoïsme, het Boeddhisme (de adem-aanwijzingen van de Boeddha, niet wat er daarna allemaal gezegd is), de Soefi’s en de Derwisjen in het Mohammedanisme die op de adem teruggaan, ze worden nu gecompleteerd. Dat is fantastisch!
Daaraan zie je – en daarom haal ik nog even die ontdekking van Chomsky aan, die nu algemeen in de taalwetenschap is aanvaard – dat je nooit weg bent uit het Andere. Alleen, de evolutie van de uitingen heeft ons teruggebracht tot de schijnzelfstandigheid van het ‘ik’, met z’n gevoelens, en z’n relaties, en alles wat daarmee samenhangt.
Voor ons, zoals we op het ogenblik leven, is wat ik nu zeg iets heel vreemds. Want we gaan nog steeds meer toe naar een cultuur en samenleving die alles opdeelt in specialismen, die voor alles een functie verzint en een functionaris. Terwijl dat hele gebeuren – wat natuurlijk al duizenden jaren oud is – nóóit los is geweest van het eigenlijke, wat je niet zien kunt, wat je niet pakken kunt, wat je niet definiëren kunt. Maar je kunt het wel ervaren als je alles indachtig wordt.
Dan zul je natuurlijk opmerken dat je, zoals je bent, een speelbal bent van alle dingen die zo reëel lijken voor jezelf: je veroveringen, je teleurstellingen, je verdriet, en alles wat er in de wereld omgaat – en in je zelf natuurlijk – dat zo duidelijk is, nu de massamedia in staat zijn ons voortdurend op de hoogte te houden van wat er overal gebeurt. Je gaat steeds dieper beseffen dat dat alles voortkomt uit ons misverstand dat de dingen te pakken en te manipuleren zijn.
Honderden jaren geleden konden we minder manipuleren, je was als mens meer geneigd – zoals ik het nog in mijn jeugd heb meegemaakt bij, zoals dat heet, ‘simpele zielen’ – je afhankelijk te voelen van iets wat je niet weten kunt. Dat zijn wij verlichte mensen allang voorbij … we hebben toch de bewijzen … we kunnen toch dit en dat … en we kunnen de ruimte in!
Dat is allemaal waar. Maar de wezenlijke uitdaging die ons gesteld is, namelijk om in vrede met elkaar samen te leven en elkaar te kunnen liefhebben, daar zijn we nog ver van verwijderd, lichtjaren ver…
Eén zo’n regeltje wat je dan leest in een klein dun boekje – het is een boekje waar je drie regeltjes van moet lezen en dan een paar weken niet, want het gaat heel diep, het gaat van de oorsprong uit – zet je opeens terug naar de aanvang. Je begrijpt hoe ongelooflijk complex jijzelf bent. Wat je ook aanraakt, het is van dat wat niet te vatten is. Want dat wat je ervan vatten kunt, ervan hebben kunt, is zo armzalig klein in verhouding tot dat alomvattende… Wat alles doordringt, wat nooit verandert – en toch de oorzaak is van alle verandering.
Als dat eenmaal diep in je ziel is doorgedrongen, sta je anders tegenover je leven. Dan begrijp je dat het erop aankomt om de aandacht op te brengen om, door het voorlopige heen, het alomvattende te blijven zien en voelen. Dat kun je natuurlijk niet op de momenten dat je boos bent en op de momenten dat je iets wilt hebben of iets vasthouden. Dus juist op de momenten dat het lijkt alsof je leven in orde is, zou je daarbij stil moeten staan, niets doen, helemaal niets, alleen maar toelaten – dat is een ontspannen, zachte adem. Het merkwaardige is dat een záchte adem je hele lichaam doortrekt en de energie voelbaar maakt.
In dat kleine boekje staan ook lichaams-‘gebeden’. Als je die leest denk je dat je Greet hoort. Dat is fantastisch!
Het gaat terug op het hele oerweten in de mens. En dat moeten we gewoon terugvinden in onszelf. Daaraan onderschikken zich alle andere dingen van ons leven – op het moment dat je dat beseft en er de tijd voor neemt. Dat is wel belangrijk natuurlijk, maar als je het beseft is dat niet moeilijk, dan neem je er de tijd voor. Dat is gewoon zo!
Ik weet heel erg goed dat onze samenleving – die ontzettend moralistisch is – ons haast dwingt om hier geen aandacht aan te geven, maar altijd naar het volgende te gaan. Er komt ook nog steeds meer informatie tot ons, we kunnen het bijna niet bijhouden. En al die tijd gaat de tijd van het omvattende verloren, voor ons – het omvattende verandert niet, dat is altijd. Als het niet verloren gaat in het werk dat we doen, dan gaat het verloren in de relaties die we hebben, we beseffen echt niet dat alleen vanuit het omvattende een relatie betekenis heeft, niet voordien – wat we er ook aan knutselen, het heeft pas een diepe betekenis als het bij het omvattende hoort.
Dat het bij het omvattende hoort, betekent dat het ook weer uitgewist wordt – zoals wij uitgewist worden: als de tijd daar is worden we uitgewist. Maar als je dit hele ingewikkelde, diepgaande proces beseft, al is het maar bij benadering, dan krijgt dat uitwissen ook een totaal andere klank, een andere betekenis, een ander gevoel, een andere warmte. Want dat uitgewist zijn is nodig, opdat het omvattende tot nieuwe vormen van besef kan komen, in jezelf, in de wereld.
Het leven wordt ook licht, want je klampt je niet meer vast aan datgene wat onophoudelijk verandert – ook al merk je het niet, je merkt in relaties vaak niet dat er iets verandert. Maar het verandert natuurlijk onophoudelijk. En omdat we dat niet merken, hebben we de illusie dat we het vast kunnen houden. Daar komt natuurlijk ontzettend veel ellende uit voort, soms zelfs moord en oorlog.
Bewust worden is een ongelofelijke actie, een ongelofelijke intensiteit – die wel van je gevraagd wordt. Het is helemaal niet erg als je voorlopig rust en gelukkig bent in een relatie die je hebt, zonder dat het omvattende erbij is – voor jouw besef, want het is er natuurlijk altijd bij. Het is een hulp om te beseffen dat het nog heel ánders is. Maar de menselijke natuur is zo dat als hij zich geborgen voelt, inslaapt. Hij wordt pas wakker als het leed aan de deur klopt. En dan probeert hij juist weer vast te houden…
Het is ook goed om te zien hoe dat mechanisme is; hoe je bijna een leven lang met een verwijt kunt leven en dat uitspreidt over alle mensen die je ontmoet – zonder dat je dat wilt, maar je doet het wel.
Het gaat allemaal terug op hetzelfde, dat je namelijk net doet of datgene wat voorlopig is, eeuwig is. Want dat doen we, we proberen dat wat voorlopig is eeuwig te laten zijn. En dat gaat niet, dat gaat niet! Het is op een bepaald moment op. Daarom is er zoveel ellende in de wereld.
Door dat te beseffen verandert je leven. En dat gaat niet plotsklaps. Ja, dat gebeurt heel soms, in heel extreme omstandigheden is het plotseling. Maar de geschiedenis bewijst dat je het dan ook weer na een poos kwijtraakt.
Waar het om gaat is dat je daar dagelijks aandacht aan geeft, dat je dagelijks beseft: ik ben van het omvattende… Ondanks het feit dat ik afgescheiden ben, dat ik in het afgescheidene leef, en dat ik daar doelen in heb en van alles beleef, dat ik gevoelens heb en gedachten en voorstellingen… maar toch.
Dat je dat elke dag met je meeneemt: dat je als je opstaat, of misschien zelfs daarvóór nog als je wakker wordt, dat even tot je door laar dringen: oh ja, zo is dat dus eigenlijk. En dat je nog even geniet van het niet-doen, dat je voelt dat je ligt, dat je, zoals in dat boekje staat, ‘de zwaarte van je botten voelt’…
Leuk hè, dat staat er allemaal in, 2000 jaar geleden… En dat het iets bijzonders is dat je dat voelen kunt, dat je zoiets simpels voelen kunt, dat je lichaam zo zacht kan zijn dat het zwaarte kan voelen, je adem zo zacht kan zijn dat de energie kan stromen.
Het lijkt in deze wereld, ‘waar zoveel geweldige dingen gebeuren…,’ een beetje belachelijk. Maar het is het meest wezenlijke, het is vóór alle andere ervaringen die we kunnen opdoen, vóór alle voorstellingen die we ons kunnen maken. En het is helemaal niet strijdig met ons ‘ik’, onze gevoelens en gedachten, helemaal niet. Alleen, die gevoelens en gedachten zijn niet meer het bepalende. Ze worden wat ze zijn móeten, ze worden een werktuig. Alle vaardigheden die we opgedaan hebben staan ter beschikking van het Andere. Maar de richting wordt bepaald door het Omvattende, en niet meer door het denken-voelen. Dat is de grote omwenteling.
Het is zo fantastisch dat nergens een strijd is, je gaat uitsluitend in tot het wezenlijke. Dat is geen strijd!
En dat je het daartoe z’n gang laat gaan, omdat je héél diep beseft dat je het niet pakken kunt, je moet het z’n gang laten gaan en kijken waar het je brengt. Het zal misschien helemaal niet passen in de voorstellingen die je hebt – maar dat is toch niet belangrijk.
Ik denk dat als we dit tot onderwerp van ons leven nemen, er heel veel verandert.
[1] Gebeden van de kosmos. Meditaties over de Aramese woorden van Jezus (East-West Publications)
