Eefde juli 1990 | Zaterdag
Inleiding
[download]
In vervolg op gisteravond, wil ik jullie aandacht hebben voor het volgende.
Wij ervaren zelden zintuiglijk – dat wil zeggen: zuiver zintuiglijk ervaren we zelden. We ervaren eigenlijk altijd zintuiglijk, gemengd met voorstellingen. Waar die voorstellingen vandaan komen, of die, zoals Chomsky zegt, als voorkennis aanwezig zijn als we geboren worden, of dat die geleidelijk aan door ons vanuit die oervoorstelling bijgesteld wordt, dat wil ik in het midden laten. Maar ik houd me nu uitsluitend aan het feit dat wij zelden zintuiglijk waarnemen.
Wij nemen eigenlijk voortdurend waar vanuit voorstellingen. En die voorstellingen komen niet vanuit dit ene leven dat wij leven, die zijn al heel oud, die zijn geleidelijk aan gevormd. In de bijbel staat dat Adam alles een naam gaf, dat is een aanduiding.
Wij begaan de misvatting dat, wanneer we de voorstelling ervaren, we dan de situatie, het ding, het dier, de plant, de mens, ervaren. Wij ervaren dus in hoofdzaak voorstellingen.
Dit is een moeilijk pil om te slikken, om te beseffen dat de wereld die jij ervaart, bestaat in jou en nergens anders; en dat de wereld, die er natuurlijk is, onbekend is.
Dit wat ik nu zeg, zou op zich een studie van tien jaar betekenen, om dat in jezelf na te gaan: wat er gebeurt als jij iets ziet, wat er gebeurt als jij iets hoort, wat er gebeurt als jij iets voelt.
Daar komt natuurlijk heel onmiddellijk bij je boven – tenminste, dat denk ik – dat het echt gek is om te zeggen: het zit zus en zo, als een ander zegt: nee, het zit zus of zo.
Je bevindt je dan in een volkomen abstracte wereld. Want jij hebt het volgens je voorstellingen ervaren en die ander heeft het volgens zijn voorstellingen ervaren. En nou ga je op de vuist wegens een verschil in inzicht.
Dat leidt ernaartoe terug dat je dus moet beginnen met kijken en luisteren zonder voorstellingen – kijken en luisteren zonder voorstellingen.
Terwijl ik tegen jullie spreek, maak ik gebruik van voorstellingen. Ik raak voorstellingen in jullie aan en daarom gebeurt er iets in jullie. Dus zelfs als ik dus de aandacht vraag voor het feit dat wij in voorstellingen leven, maak ik gebruik van voorstellingen.
Is dit hogere wiskunde of is dit begrijpelijk voor jullie?
Het is begrijpelijk.
Als je dit begrijpt, heeft dit veel consequenties. Het betekent onder andere dat je dus niet wijzer wordt door voorstellingen van anderen over te nemen.
Daarmee is plotseling het hele bolwerk van geloof ongeldig, want daar wordt van je gevraagd om iets te geloven.
Daarmee wordt elke autoriteit leeg … beseffen jullie wat dat is: elke autoriteit wordt leeg…
Je kunt natuurlijk met deze ingang tot het verschijnsel ervaring in de maatschappij geen kant uit. Want de maatschappij hangt helemaal samen van geloof, autoriteit, ondergeschiktheid – de andere kant. Dus direct al, nu, moet je zeggen: ‘Ik moet in deze wereld leven, die is zoals ze is, die samenhangt van autoriteit, geloof, gezag, enzovoorts. Terwijl ik aan de andere kant weet dat het leeg is, dat het niet een werkelijke, in mijzelf als waar te verifiëren werkelijkheid dient. Maar, ik ben gehouden mij voortdurend uiteen te zetten hiermee, want omdat wij in voorstellingen leven – tot de meest simpele ervaringen leven wij in voorstellen – is de wereld zoals hij is.’
We kunnen met elkaar op de vuist gaan, we kunnen elkaar willen vernietigen, we kunnen elkaar onze wil proberen op te leggen, kunnen we macht uitoefenen. En deze simpele observatie ontzegt alle werkelijke waarde aan dat alles waarin wij leven.
Ik kan de vraag ook anders stellen: hoe kun je gezond blijven in een gekkenhuis. Hoe kun je liefdevol blijven in een wereld die verscheurd is door geweld, agressie. Hoe kun je dat. Is dat mogelijk?
En niet op de ouderwetse manier dat je in een klooster gaat. Want dat is een ontkenning van de werkelijkheid, de gewone daagse werkelijkheid ontken je daarmee. Maar hoe kun je in jezelf leeg worden aan alle voorstellingen – terwijl je gehouden bent te leven in een wereld mét voorstellingen, een mensenmaatschappij zonder voorstellingen is onindenkbaar.
Daar wou ik het bij laten.
Gesprek (fragment)
– A.: Als er geen voorstellingen zijn, heeft dat zoveel consequenties, dan zou er geen geloof meer zijn. Alle structuren van het geloof vallen in elkaar. Zo heb ik het tenminste begrepen.
– Maarten: Het hele simpele feit is natuurlijk dit, dat je als mens, als je een hele bijzondere ervaring hebt – een ervaring die niet hoort bij de alledaagse ervaringen, een ervaring die je helemaal vervult, een ervaring die eigenlijk geen woorden heeft, maar die voor jou dus een openbaring is van de weg – dan heb je als mens behoefte om daar uiting aan te geven. En je kiest daar bepaalde woorden voor, die voor jou ter beschikking zijn. En dat is het begin dus van een grote reeks van voorstellingen.
Een ander hoort dat en ervaart bij jouw voorstellingenreeks ook iets, en dat is ook iets wat niet van alledag is. Maar die voegt er ook zijn kleuring aan toe, gebruikt er net iets andere woorden voor. En zo gaat het door.
Op een bepaald moment dan gebeurt het ongeluk, namelijk dat we gaan menen dat al die voorstellingen bij elkaar, die ervaring is. Dat is wat er aldoor gebeurt.
En op het moment dat het dus vorm heeft aangenomen, kun je er ook over strijden. Je kunt zeggen: nee, het is wel zó, maar niet zó. Maar dan ben je dus helemaal weg van de ervaring. Want over die ervaring valt niet te strijden. Dat is jouw ervaring.
Nou, dit is in een notendop wat aldoor gebeurd is. En wij zitten in die wereld die steeds voller raakt met voorstellingen. Dus de vraag is: levende in die wereld, waarmee we rekening moeten houden – je moet rekening houden met al die voorstellingen die er zijn, die algemeen aanvaard zijn – hoe kun je in die wereld die oorspronkelijke ervaring, die dus niet in woorden te vangen is, weer een kans geven. Dat is het.