Eefde december 1990 | Zaterdagmorgen
Inleiding
[download]
We hebben gisteren stilgestaan bij de mogelijkheid om een meer totaal bewustzijn te krijgen, middels het opmerken van wat er gebeurt als je wakker wordt.
Als je je afvraagt waarom dat belangrijk zou kunnen zijn, dan is dat heel simpel dat we natuurlijk eigenlijk totaal zijn, dat wil zeggen bewust en onbewust. Alleen het onbewuste is het stuk wat we nauwelijks merken, of het moet zijn in hele extreme situaties, waarin het misschien lijkt dat het onbewuste het roer overneemt. Maar normaal beschikken we uitsluitend over dat stuk wat we door kennisname, en door onze reactie erop, kennen. En we denken ook dat we als rationele wezens onze beslissingen nemen vanuit dat bewuste stuk.
Maar we weten nu geleidelijk aan wel dat dat niet zo is en dat het dus alle zin heeft om dat onbewuste erbij te betrekken. En dan zou ik eigenlijk moeten zeggen: dat wij betrokken moeten worden bij het onbewuste. Want het onbewuste is – dat is dan nog heel vriendelijk gezegd – negen tiende van het bewustzijn, en het bewuste gedeelte een tiende.
Dat wij zo vreselijk weinig merken van dat geweldige reservoir van waaruit we leven, van dat onbewuste, komt inderdaad door de evolutie van het bewustzijn, dat zich met behulp van de zelfhandhaving heeft afgescheiden van het totaal – je zou kunnen zeggen: uit lijfsbehoud. Het kon het grote totaal niet aan, heeft zich daarvan afgescheiden en in een véél kleinere wereld als het ware een samenleving geschapen. En normaal houden wij rekening met dat kleine stuk.
Je moet dan ook niet verbaasd zijn dat het in voeling willen komen met het onbewuste zoveel barrières heeft. En die barrières worden steeds sterker naarmate we dóórgaan ons te ontwikkelen als zelfstandigheid.
Het is natuurlijk zo dat we nooit die zelfstandigheid zijn die we denken te zijn. We leven in feite juist vanuit dat ongenoemde, vanuit dat onbewuste. Maar de verbinding daarmee merken we niet of nauwelijks, die gaat eigenlijk langs ons heen.
In je lichaam kun je, als je oplettend bent, het nog wel merken, je lichaam is als het ware veel directer aangesloten op dat onbewuste. Maar naarmate onze heerschappij vanuit het bewuste, vanuit dat kleine stuk dus, toeneemt, zullen we ook geneigd zijn ons lichaam daarin te betrekken.
Dat is een van de redenen waarom van oudsher alle pogingen om tot een totaal bewustzijn te geraken, vrijwel altijd via het lichaam verlopen zijn. In het bijzonder door de adem, door beweging en door de energie die met de adem is verbonden.
Vandaar dat de oefeningen die ik voorstel ook gebaseerd zijn op het inschakelen van het lichaam. Je probeert aanwezig te zijn bij de veranderingen die in het lichaam optreden tijdens overgang van de diepe slaap naar het wakker worden, waardoor je bewust contact kunt krijgen.
Het is dus goed om te beseffen dat wat je in de meditatie probeert te doen, inderdaad een bijzonder diepgaande verandering is. Daarvan kun je niet verwachten dat het zomaar, als we er zin in hebben, tot stand komt. Dat is waarschijnlijk de reden dat er in de meditatie altijd zo streng, bijna martiaal eigenlijk, wordt gesproken. Maar ik geloof dat dat niet nodig is, als je héél helder ziet waar het om gaat. En ook beseft dat je denken en voelen, zoals dat nu is, niet adequaat is om zich hierin te begeven.
Je vraagt je af, als het al mogelijk zal zijn om die verbinding bewust te leggen, wat dan de rol van het denken en voelen is. De rol van het denken en voelen in zijn feitelijkheid verandert niet, maar in de wijze waarop het gebruikt wordt verandert fundamenteel. Het wordt dan gebruikt vanaf de andere kant. Je zou ook kunnen zeggen: totaal leven is het leven vanuit die andere kant in het voorlopige leven wat wij ons leven noemen. Terwijl het eigenlijk een voorlopig stadium van de mens is wat wij tot een eindstadium verklaard hebben. Dat doen we niet met zoveel woorden, maar wij hebben het gevoel dat vooruitgang nog altijd zit in de lijn van wat we nu kennen.
Het is andersom. Werkelijke vooruitgang, dat wil zeggen een verder gaan in voeling met alles wat de schepping inhoudt – en daar schort het ons nu juist aan, onze tijd maakt dat heel duidelijk –, kán alleen maar van die andere kant af.
Of nog anders gezegd: je kunt vanaf deze toestand waar we nu in zijn, niet extrapoleren daar naartoe. Dat is onmogelijk, want dan kom je in het niets uit – die toekomst is er niet. Er is alleen een mogelijkheid om verder te komen, als we dit voorlopige – waar we natuurlijk verschrikkelijk trots op zijn, onder andere om wat we in de techniek bereikt hebben – werkelijk als voorlopig kunnen zien. Als we kunnen zien dat het in het grote experiment van de mens onze wijze is waarop we met de gegevens, die we hadden, gewerkt hebben. Maar dat we dus een totaal andere weg in moeten slaan. En dan juist niet naar wat wij wel eens een ideaalwereld noemen, een wereld waar alle mensen van elkaar houden en allemaal lief zijn voor elkaar, waar geen verdriet meer is. Dat is onze misinterpretatie.
Het is dus iets totaal anders. Dat kun je dus niet gaan zitten bedenken, je kunt er ook niet over gaan zitten fantaseren. Dat is onmogelijk, het is iets totaal anders. Voor ons, van hieruit, is het iets onpersoonlijks. En het weinige wat we ervan horen is helemáál niet zo vreselijk lieflijk. Het lijkt ons soms wreed, omdat het rekening houdt met totáál andere gegevens.
Daarom doen we er goed aan al onze ideeën over een ideale maatschappij en een ideale samenleving eens een poosje te laten rusten, en ons terug te trekken op gegevens die we zelf kunnen ervaren. Dat is dus wat we proberen met het onbewuste.
‘Onbewuste’ is eigenlijk een slechte term, je zou moeten zeggen: het onderbewuste, want je hebt ook nog een bovenbewuste, een onderscheiding die de hindoe’s wel maken maar wij in het Westen niet. Wij proberen met het onderbewuste én het bovenbewuste in contact te komen – op een eerbiedige manier.
Want dat is ook nog een barrière, als we er al in contact mee komen, gaan we het onmiddellijk interpreteren met ons arsenaal. En dan gaan we de mist in, dat kan niet. Je moet dus die kwebbelaar in jezelf, die denkt dat hij het weet, rustig laten slapen. Als je het onbewuste een kans wilt geven, moet dat gebeuren in het gevoel – en dat is belangrijk – dat je iets totaal nieuws tegenkomt, iets wat je niet kunt interpreteren. Je zult er op den duur natuurlijk mee gaan leven. En natuurlijk zul je dan, van dááruit, hier waarden aan toekennen. Dat is een totaal andere zaak. Dat valt dan niet binnen het bekende én de verhoudingen in het bekende, het is van een totaal andere verhouding.
Een van de meest opvallende dingen is dat ons tijdsdenken daar niet geldt. Vandaar ook dat mensen die op een of andere manier paranormaal aan de gang gaan, altijd zulke enorme bokken kunnen schieten. Want iets wat tijdloos is vertalen in de tijd, is een hachelijke zaak. Dat geeft het ook al aan.
Dat was eigenlijk wat ik er vanochtend aan toe wilde voegen.
Gesprek (fragment)
– A: Bedoel je dat we niet moeten streven naar een utopie, een toestand van evenwicht, omdat de bewustwording daardoor juist minder groeit?
– Maarten: Wat ik bedoelde is dat we vanuit de bewustwording die we als mensheid doorgemaakt hebben, een bepaald wereldbeeld hebben. Daar moet alles wat we negatief vinden, zoals oorlog en agressie, uit uitgebannen worden.
Maar zo kom je terecht in iets wat niet bestaat, omdat je werkt vanuit gegevens, oordelen en motivaties die niet compleet zijn. Ze vormen maar een klein stukje. Dus het is veel wijzer om te proberen in contact te komen met het totaal. Dan hoef je niets meer te ontwerpen. In het totaal, als je dat begrijpt, is een vanzelfsprekende voortgang, de evolutie, besloten.
Ik kan het nog anders zeggen. Wat er op het ogenblik gebeurt is dat de mens, naast de eigenlijke evolutie van het totaal, bezig is aan een eigen evolutie. En die is niet synchroon, die gaat een andere kant uit. Wij merken dat we voeling verloren hebben met zaken als milieu en dergelijke. Dus nu gaat het erom een terugverbinding te krijgen, en ons dan pas zorgen te maken over hoe het nu verder moet. Want ik denk dat oorlog en agressie en al die dingen die we als pijnlijk en als vernietigend ervaren, vanuit een ander licht bezien begrijpelijk worden. In die zin dat ze er zijn, omdat wij die eigen ontwikkeling in gang gezet hebben. En we zijn ons daar helemaal niet bewust van, we denken dat dat de enige ontwikkeling is. En dat is niet zo.
– A: Dus de vraag waarom niet streven naar evenwicht …
– Maarten: Dat is nou juist de spraakverwarring. Daarom is het waarschijnlijk goed dat ik het aangesneden heb. Met ‘evenwicht’ is bedoeld, althans in de geschriften, het evenwicht van het totaal. En wij hebben geleidelijk aan gezegd ‘Dat is ons evenwicht.’
Dan begrijp je ook waarom bijvoorbeeld in de Tao Te King staat dat ‘De wijze niet ingrijpt.’ En waarom doet hij dat niet? Omdat hij dan iets gaat doen in het kleine bestel. Hij tracht vanuit die voeling zijn houding te bepalen, maar dat is voor ons onbegrijpelijk. Want dan zeggen wij ‘Dat is een akelige man, want hij laat alles wat wij zo erg vinden maar bestaan.’
Je moet dus eerst voeling hebben met dat andere, waardoor duidelijk wordt welke plek het eigenlijk heeft. Maar al dat gespartel van ons is natuurlijk niet zinloos.
– B: Je zegt: dat gespartel is niet zinloos. Maar je zult nooit de zin ervan begrijpen als je het totaal nog niet kent.
– Maarten: Nee, je bent in dezelfde situatie als waarin de kernfysicus op het ogenblik is. Hij zegt ‘Je kunt de verschijnselen alleen maar beschrijven als je het totaal kent, maar het totaal kennen we niet.’
Dat is ook onze situatie. Als je je hier mee bezig houdt, ga je pas goed beseffen dat je het niet begrijpt. En hoe verder je erin komt, hoe groter aan de ene kant het gevoel van onwetendheid wordt, en aan de andere kant heb je het hele duidelijke gevoel dat je op weg bent. Dat je doet en dat je leeft. Maar de behoefte om te weten waar we naartoe gaan vervalt dan. Als je er echt belang in stelt, vervalt de behoefte om te weten.
– B: Waarom beschikken we in vredesnaam over een te klein bewustzijn. Ik voel me daar zo opstandig en ongeduldig over.
– Maarten: Die opstandigheid komt altijd op aan de hand van de gegevens zoals jij ze tot nu toe kent. En het vraagt dus – dit is heel belangrijk – het gevoel van ‘Ik weet het nog niet, ik ga.’
Het weinige wat ik ervan begrepen heb – en dat vind je telkens terug – is dat het besef van de oneindige hoeveelheid mogelijkheden die er zijn je geleidelijk aan een vertrouwen geeft dat hetgeen wat gebeuren moet wel gebeuren zal. En dat is heel voorzichtig uitgedrukt.
– C: Wat bedoel je precies met ‘onbewust’, en wat met ‘bovenbewust’?
– Maarten: Ik kan het misschien het makkelijkste zo zeggen: in de psychologie hebben we het onbewuste, dat we zien als een reservoir waarin alles terechtkomt wat we niet verwerkt hebben. Maar zoals het in het Oosten begrepen is, is het onderbewuste datgene wat niet afgemaakt is in de tijd van de evolutie, en het bovenbewuste datgene waar de evolutie naar tendeert, maar wat nog niet verwerkelijkt is. Dat is dus een ander begrip van de totaliteit. Daar heb je de verdeling in de weg die al gegaan is en de weg die gegaan zal worden.
En bij de weg die al gegaan is, komt ook nog alles terecht wat we in onze haast vergeten hebben. Zo ervaren wij het. Maar het is dus veel groter.
– D: Maar hoe kun je eraan beginnen. Door stil en aandachtig te zijn? Zijn er nog andere manieren?
– Maarten: Een heleboel mensen doen het zonder dat ze zich bewust zijn dat ze het doen. Door te leven, door te lijden, door het helemaal niet meer te weten, door helemaal wanhopig te zijn stoten ze er tegenaan. En dan kunnen er twee dingen gebeuren. Je kunt proberen de oude toestand terug te veroveren – dat is wat meestal gebeurt – of je kunt door de schok van de wanhoop of van het leed of van het totaal gedesoriënteerd zijn, plotseling je oude wereld loslaten.
Jij vraagt of er niet meerdere mogelijkheden zijn. Het leven draagt het eigenlijk altijd aan om los te raken. Maar je kunt natuurlijk heel hardnekkig weer teruggaan. Dat zie je ook eigenlijk aldoor gebeuren, mensen willen terug naar een toestand die zij als prettig ervaren.